Tiểu thuyết Bão rừng

Lời nhà xuất bản

“ Bảo rừng” là một tiểu thuyết viết về hoạt động của ngành cao su những năm 80 của thế kỷ trước. Tác giả Dương Trọng Dật đã nhìn ra những sai lầm trong công tác tổ chức khi đất nước chuyển từ thời chiến sang thời bình. Theo tác giả đó chính là nguyên nhân làm trì trệ sự phát triển kinh tế của đất nước. Trong công việc, để thành công không có gì quý bằng đúng người, đúng việc. Nhưng tiếc thay, trong “Bão rừng”, nhân vật Năm Đen không được giao việc trên cơ sở ấy. Anh là người có công với cách mạng, đánh giặc giỏ và hào hiệp. Nhưng anh lại mù mịt trong vai trò làm Giám đốc công ty cao su. Bi kịch của một nông trường, một công ty, bi kịch của Năm Đen cũng bắt đầu từ đó.

Buộc phải làm một công việc mà mình không hiểu, lại sĩ diện và giấu dốt nên Năm Đen taqapj hợp quanh mình những người không có năng lực, xu nịnh và gian xảo. Và lẽ tất yếu là anh bị kẻ xấu lợi dụng, bị người tốt và có học vấn coi khinh. Con người Năm Đen biến chất dần lúc nào không biết. Từ một nông dân chân chất và hòa hiệp, anh trở thành kẻ ác và cực kỳ háo danh, sẵn sàng trà đạp lên bất kỳ ai dám chống lại mình. Trong khi, phó giám đốc nông trường cao su lại là Lâm – một kỹ sư nông nghiệp trẻ người non dạ, thành thật đến mức vụng về đã góp phần đẩy Năm Đen vào con đường phải lám cái ác để bảo vệ chính mình trước pháp luật.

Những mối quan hệ chằng chịt ở nông trường cao su, cuộc sống khốn khổ của người công nhân cao su đã được tác giả miêu tả một cách chân thực,dựng được một xã hội thời bao cấp nhiễu nhương, báo động. Cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác sẽ diễn ra như thế nào? “Bão ừng” là một phần cho câu trả lời.

Những sai lầm của ngày hôm qua là bài ọc dành cho chúng ta ngày hôm nay. Kinh nghiệm xương máu về việc dùng người vẫn là bài học còn đang nóng hổi tính thời sự.

Nhà xuất bản Thanh Niên xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả.

Nhà xuất bản Thanh Niên.

I

Tổng cục phó Ba Sơn nhẹ nhàng ngả người trên ghé sa lông bọc len. Tiếng máy lạnh chạy vo vo tỏa ra luồng hơi mát dịu như có bàn tay êmasii rờ rẫm trên ra thịt ông. Ba Sơn khoan khoái tận hưởng cảm giác ấy sau khi vơ bao thuốc ba số, bật quẹt, rít một hơi dài và thả khói lên trần nhà.

Ba Sơn vẫn còn ngà ngà say sau những lon bia hộp của bữa tiệp hồi chiều. Tửu lượng của ông cao nên không ai cần ép . Nhưng món ăn thì người ta buộc ông phải đụng đũa đến mọi thứ. Những món ăn ông đã biết tên và không biết tên. Ông kinh ngạc trước bàn tay tài hoa của mấy tay đầu bếp Tàu. Nhìn đã thèm mà ăn vào lại càng thèm thêm. Chỉ tiếc cái bao tử của ông không chịu chơi nên ông phải ráng nén mình. Có lẽ vì phải nén mình mà bây giờ ông thấy vi dự não hầu, ngọc dương… vẫn còn phẳng phất đâu đây. Ra cái thú của ăn cơm Tàu là thế. Ông mỉm cười khi nghĩ rằng, nếu có quyền ông lập tức chao bằng lao đọng sáng tạo cho tay đầu bếp đó ngay.

Nhưng nhưng hưởng thì ông có quền. Hoàn toàn có quền. Ông còn nhớ những ngày cuối tháng 4 – 1975, đơn vị được phân công tiếp quản tòa Đại sứ Mỹ và một số khu vực phụ cận. Một người bạn cùng đơn vị ông đụng vào đâu cũng rên lên: “ Tiên sư cái thằng thực dân mới. Quả là tiện nghi không chê được. Và cũng trói buộc con người độc địa không chê được, dính vào nó là cũng khó có đường ra. Người bạn ông nửa đùa, nửa thật, đã tên bố là phải tranh thủ tận hưởng chút “tàn dư của chủ nghĩa thực dân mới trước khi nó vĩnh viễn tắt”. Nhưng bây giờ, tất cả những cái đó mất đi ý nghĩa chính trị. Chúng đã thuộc về nhân dân, thuộc về những người đi chiến đấu, như ông, do những người như ông làm chủ. Đó là cái ý nghĩa to lớn của chiến thắng mà ông phải trả giá suất cả cuộc đời mình. Và gần 60 tuổi đầu ông mới được tận hưởng cái cảm giác êm ái như thế này đây.

Nói cho công bằng, mọi thứ mà ông có trong tay cũng bắt đầu từ “ Tổng cục trưởng Tư Mạnh. Trước đó, ông cũng tính làm việc thêm mấy năm cho đủ 40 tuổi Đảng rồi về hưu. Một ngôi nhà con con ở quê đủ để ông an dưỡng tuổi già. Vợ ông cũng mong ước như vậy.

Nhưng ông gặp Tư Mạnh, lúc ấy đã là ủy viên trung ương Đảng. Tổng cục trưởng Tổng cục cao su, trong dịp kỷ niệm ngày giải phóng miền Nam. Tư Mạnh với ông là đồng hương của nhau. Tư Mạn hoạt động chính trị còn ông ở bên quân sự. Những năm đói quay đói quắt ở chiến trường miền Đông họ như cặp bài trùng. Có miếng gì ngon ông cũng chia sớt cho Tư Mạnh và ngược lại. Nhiều đêm nằm gác chân lên nhau trong căn hầm chật chội, Tư Mạnh thường đùa: “ Bọn mình là đồng hương. Chia bùi sẽ ngọt có nhau. Sau này thằng nào làm lớn dứt khoát không được quên nhau”.

Họ không quen nhau thật. Mặc dù sau đấy họ chia tay. Tư Mạnh làm đến bí thư tỉnh ủy. Còn ông, Ba Sơn, là đại tá, sư trưởng một sư đoàn bộ binh. Lên Tổng cục trưởng, Tư Mạnh có liên hệ, gởi thư cho ông và nhắc chuyện cũ. Rồi họ gặp lại. Tư Mạnh thuyết phục ông xin ra quân. Mình dành cho cậu cái ghế tổng cục phó tổng cục cao su. Tư Mạnh bảo vậy.

Ba Son lưỡng lự. Cả đời ông đã làm kinh tế bao giờ. Vả lại học vấn ông mơi lơp 3. Học nữa thì ông không thể. Tư Mạnh bảo: “Mình có hơn gì cậu đâu,. Nhưng cách mạng đòi hỏi. Với lại, cái vốn văn hóa ấy còn đủ sài hết thời kỳ quá độ. Cậu đừng lo. Ngày xưa có ai dậy cậu đánh giặc đâu. Cứ đánh đại vậy mà tăng . Thằng giặc thì bằng cấp và vũ khí cùng mình, lại thua. Mình đã thử làm kinh tế rồi. Chẳng có gì không làm được, chỉ cần nhiệt tình. Cậu tin đi. Nói thật, người làm tổng cục phó không hiếm đâu. Nhưng mình cần một ê – kíp”…

Tư mạnh là người chu đáo. Khi Ba Sơn về thì đã có sẵn một cái vi – la hạng khá rồi. Nhưng ông chưa đưa vợ con lên. Để ổn định công việc ra sao đã, ông nghĩ vậy. Nếu không làm nổi công việc thì rút một mình cũng dễ hơn. Có vợ con, hộ khẩu thêm rầy rà. Khi ông trình bày, Tư Mạnh không ngạc nhiên mà chỉ cười ông khéo lo chuyện bao đồng.

Hóa ra Tư Mạnh đúng, ông làm quen với công việc của Tổng cục phó rất nhanh. Ông được phân công làm Tổng cục phó tổ chức. Chẳng bao lâu, ông trở thành cánh tay mạnh của Tư Mạnh. Tư Mạnh giao toàn quền cho ông. Với sự phát triển mạnh của ngành cao su, công việc của ông ngày một nhiều hơn. Nhưng ông mệt về công việc thì ít mà mệt về quan hệ thì nhiều. Trước hết là lính cảu đơn vị ông kéo đến xin chuyển ngành về Tổng cục cao su. Sau đó đến bà con, họ hàng và cuối cùng là bạn bè, chòm xóm. Rồi thì những kẻ mưu lợi, cầu danh. Bây giờ ông mới thấm thía hết câu một người làm quan cả họ được nhờ. Đôi lúc ông cũng cảm thấy mệt mỏi nhưng là nỗi mệt mỏi có pha chút kiêu hãnh. Ông phân phát ghế ngồi y như phân phát một đặc ân. Chả bù cho ngày xưa, lúc đánh vào Bình Long, khi ông xuống lệnh đề bạt đại hội trưởng nhiều anh run lên không dám nhận. Vì nhận vào là cầm chắc trong tay cái chết! Không anh đại đội trưởng nào trụ quá một tuần.

Nhưng lúc ấy cái quyền không đi đôi với cái lợi! Còn bây giờ? Cái quền và cái lợi gắn bó chặt chẽ với nhau. Vì vậy ông không quên những người đã cùng ông vào sinh ra tử. Họ đã hy sinh qua nhiều, vì vậy họ phải được đền bù. Đây là lúc ân oán phải sòng phẳng. Có thể họ kém năng lực một chút. Nhưng họ có phẩm chất chính trị tốt và họ trung thành với chế độ, với ông. Phẩm chất cao nhất của một người cán bộ là, biết làm theo ý đồ cấp trên và tuân thủ tuyệt đối ý đồ của cấp trên. Với nguyên tắc ấy, ông đã chọn được một ê kíp cán bộ mà Tư Mạnh rất hài lòng, thậm chí kinh ngạc về sự mẫn cán…

Có tiếng chuông ngoài cổng sắt cắt đứt dòng suy nghĩ của Ba Sơn. Giờ này mà đúa nào còn đến nữa đây? Thậ không sao yên được! Ông nghĩ vậy mà uể oải bước ra sân.

• Ai đó?
• Dạ. Cháu đây. Năm đây.

Tiếng cánh cửa sắt xoang xoảng mở ra.

• Năm Đen hả?
• Dạ, thưa chú Ba.
• Thưa gửi vừa thôi, vào đi mày.
• Thưa cháu chỉ ghé qua…
• Công việc chớ gì? Rồi! Mai sớm ghé qua tổng cục nhận quết định về làm giám đốc nông trường Phú Tân. Tao sẽ chi viện cho. Nhưng khó đó nghe. Bắt đầu từ tay trắng. Ráng nghe con. Mày làm khá thì chức giám đốc công ty ở trong tầm tay. Còn không làm được thì đừng có trách tao.
• Dạ, cám ơn chú Ba.
• Cám ơn con khỉ mốc. Thôi về đi.
• Dạ! Thưa chú Ba…
• Còn thưa gửi gì nữa.
• Dạ, má con gởi…

Ba Sơn quắc mắt:

– Dẹp cái trò quà cáp ấy đi. Mang về cho má mày nói tao biếu lại. Nhớ ngày mai đến lãnh quyết định ròi đi liền nghe không! Mà làm ăn ngon lành thì hãy về gặp tao. Bằng không cho mày đi luôn.

Cánh cửa sắt sập lại rất nhanh.

Thực ra Tổng cục phó Ba Sơn nhớ đến Năm Đen và nâng đỡ anh cũng không phải do những chiến tích của anh trong chiến tranh như ông vẫn thường tuyên bố. Hầu như suất thời gian ở bộ đội anh chưa tham gia chiến đấu trận nào. Đầu tiên anh là giao liên của tỉnh đội, sau đó làm cần vụ cho Ba Sơn. Và cuối cùng công tác ở đơn vị hậu cần cho đến hết chiến tranh.

Ba Sơn để ý đến Năm Đen bắt đầu từ chuyện tình cờ. Dạo ấy Năm Đen được cử cùng một tiểu đội đi làm cứ dự bị. Công việc gần xong thì Ba Sơn xuống kiểm tra. Biết mười mươi là Ba Sơn đứng sau mình. Năm Đen làm như vô tình, chửi váng lên:

– Đ…mẹ. Thằng Ba Sơn là thằng chó nào mà làm khổ lính quá vậy.

Ba Sơn giận muốn ói máu, nhưng làm thinh quay đi như không nghe thấy gì. Vả lại ông cũng thấy khoái thằng cha bậm trợm kia. Ngựa hay thường có chứng. Nhưng khi đóng được hàm thiếc rồi thì nó tuyệt đối trung thành. Ông quyết định đóng hàm thiếc cho chú ngựa non háu đá đó.

Biết Năm Đen là dân vùng biển. Dân vùng này từ đứa trẻ chưa nứt mắt ra đã biết uống rượu. Đến nõi nhiều người đồn rằng tinh trùng nhiều người đàn ông ở đay đều được ngâm ở trong xị đế. Cán bộ của mình muốn vào nổi đây cũng phải bước qua bàn nhậu, được thì coi là chịu chơi thì giặc đuổi đến đít thì họ cũng cõng đi. Ngược lại, ai không chịu chơi sẽ bị coi là đồ bỏ, có khi bị thí mạng cũng không chừng. Vì vậy Ba Sơn quyết định lấy độc trị độc.

Bàn rượu ông dọn cũng đơn giản. Vài trái ớt hiểm, cà na và mấy trái gùi. Nhưng rượu thì có cả can. Toán cảnh vệ lâu lâu được nhậu một bữa vui như tết, hết lời khen thủ trưởng ga lăng. Một cậu chờ chủ xị Ba Sơn rót ra bốn nắp ca Mỹ, cẩn trọng nâng lên ngang mày:

– Thưa tỉnh đội trưởng, năm mươi hai trăm phần trăm?

– Trong mâm rượu không có tỉnh đội tỉnh điếc gì ráo. Chỉ có chú Ba. Nào, dô, trăm phần trăm.

Cờ cho tiếng la hét lặng xuống, Ba Sơn đưa nắp ca rượu lên môi, nốc cạn một hơi rồi khà một tiếng rõ dài sau khi đã ngửa cái nắp ca xuống. Năm Đen xanh mặt:

• Chắc chú Ba dư sức uống cả lít quá.

Ba Sơn ngửa mặt cười:

• Lít mà bõ bèn gì, mày.

Ba Sơn nói không ngoa. Sau cú đánh phủ đầu, Ba Sơn còn đưa Năm Đen từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Đến cuối bữa rượu thì Năm Đen thuần phục hoàn toàn. Tiệc tàn từ lâu, mấy cậu cảnh vệ nằm ngổn ngang ì à ca cải lương, cũng có cậu chẳng biết trời trăng gì nữa. Năm Đen leo lên võng ói từ trên ói xuống và vạch quần đùi tông tổng ra rừng vì không đủ sức đứng dậy. Nhưng Ba Sơn rất tỉnh táo. Ông đi dọn dẹp và còn mắc võng bé từng người lên, sau đó đốt thuốc cắm vào mồm mỗi cậu một điếu ru-by. Khi ông đến võng Năm Đen thì anh không nín được đã nhổm lên ôm lấy cổ ông hôn lấy hôn để, nước mắt nước mũi ướt nhèm:

• Chú tha lỗi cho con! Con chót dại!
• Lỗi phải gì, thôi ngủ đi. Ngủ đi.
• Từ hôm ấy cách nhìn của toán bảo vệ với Ba Sơn khác hẳn. Ông đã qua kỳ thi sát hạch khi chuyển lên làm tỉnh đội trưởng, rồi một đồn mười, mười đồn trăm. Nhưng câu chuyện về ông dần pha thêm màu sắc Huyền thoại. Nào là chuyện ông dùng phẳng chặt đứt đầu thằng Tây Ma Rốc lúc nó vào làng lùng gái. Rồi chuyện ông đánh hộc máu mồm thằng cai tù ở Bà Rá ăn bớt cơm tù nhân. Nào chuyện ông phá khám vượt ngục nhưng lúc chạy xa nhớ là mình chưa lưu lại dấu ấn đã quay lại viết lên tường dòng chữ: Trưởng ban phá khám Ba Sơn…

Những câu chuyện đồn đại về ông có cái có thật. Có cái không biết ai đã dựng lên. Nhưng ai hỏi, Ba Sơn chỉ cười, không xác nhận cũng không bác bỏ. Huyền thoại vì thế mặc sức được thêu dệt thêm. Cũng chẳng có hại gì. Ông nghĩ thế. Ngược lại Nó lợi cho uy thế chỉ huy của ông. Mà được người ta khâm phục ông cũng thấy dễ chịu. Cảm giác ấy được cảm nhận rõ rệt trong buổi ông giảng nghị quyết ở hội trưởng tỉnh đội. Ông cũng không nhớ là mình nói có hay không nhưng khi ông buột mồm: “ Tình hình này thì có một bụm d… một tay đánh cũng thắng được Mỹ” thì Năm Đen nhảy dựng lên hô lớn: thanh niên chúng toi kiên quyết đi theo con đường của chú Ba Sơn”.

Ông lặng đi vì tình huống bất ngờ. Nhưng tiếng vỗ tay rầm rầm và tiếng hô kiên quyết làm ông sực tỉnh. Có một màn sương mờ thoảng qua đầu và có chất gì giống như chất men luồn vào từng thớ thịt ông. Đó là giây phút suốt đời ông không bao giờ quên.

II

Năm Đen nhận quyết định làm giám đốc Nông trường Phú Tân trong một tình cảnh không thích thú gì. Không một công nhân, không một đồng vốn. Anh nhận nhiệm vụ như một người lính, mà không thể có một đòi hỏi nào hơn. Trách nhiệm của anh là biến cái nông trường trên giấy thành cái nông trường có thật, bắt đầu từ con số không tròn trĩnh. Năm Đen đã không phụ lòng tin của Ba Sơn. Bốn tháng trời cơm nắm cơm đùm, với vài trăm bạc dắt lưng, cùng ba người bạn anh đã lội ngang dọc suối một vùng đầy cỏ dại và gai mắc cỡ. Đêm ngủ trên một tấm chiếu rách trong căn nhà trống hếch trống hoác của một gia đình kinh tế mới đã bỏ về Sài Gòn. Sang tháng thứ năm, Năm Đen đã dựng lên ngay cạnh con lộ một tấm biển: Nông trường Phú Tân.

Vùng đất xưa vốn là vùng oanh kích tự do của quân nguỵ Sài Gòn đã thức dậy. Nhưng người dân kinh tế mới sống lây lắt ở đây sau những mùa làm ăn thất bát nghiêng ngửa thăm dò nhau. Không ít người bí quá đã nhảy đại vào làm nông trường viên. Cũng liều nhắm mắt đưa chân, họ bảo thế, may ra…

Nông trường của Năm Đen đã cứu được họ. Việc làm ăn đi lên trông thấy. Tổng cục phó Ba Sơn giữ lời hứa chi viện. Trong số diện tích khai hoang ông giao cho Năm Đen có những khu rừng quý và nhiều gỗ hiếm. Với số vốn đầu tư trên diện tích và vốn tự có nhờ vào gỗ tận thu. Một năm sau nông trường nâng diện tích khai hoang trồng mới lên gần 2.000 hécta. Năm Đen xây nhà ăn, nhà nghỉ cho công nhân, xây trụ sở, sắm vi-đi-ô. Và sau cái vụ đào hồ làm nhà thuỷ tạ thì ở Tổng cục người ta ít nhiều nhắc đến tên anh, còn ở nông trường công nhân coi anh như một anh hùng.

Năm Đen thoả mãn với những thắng lợi ban đầu. Anh đã làm hài lòng người bảo trợ của anh. Nhưng bên cạnh niềm vui ấy còn niềm vui khác. Niềm vui có sự đố kỵ. Thành công của anh là một cái tát thẳng vào mặt tay kỹ sư ở vụ tổ chức, người không thống nhất quan điểm với Tổng cục phó Ba Sơn lúc bổ nhiệm anh làm giám đốc nông trường. Bây giờ nếu có gặp mặt, anh cũng có thể vỗ ngực nói thẳng với tay đó rằng: thằng học lớp 3 cũng có thể làm kinh tế giỏi như ai. Mà sao anh ghét cay ghét đắng cái giọng dậy đời của bọn trí thức nửa vời ấy vậy. Hồi ở cơ quan tỉnh đội anh cũng có qien một anh kỹ sư hay giáo viên gì đó ở chủ kực chuyển qua. Nói cho công bằng thì tay ấy cũng dễ thương nếu không phải cái hay thuyết giáo. Ai đời mời nó nhậu mà nó cũng răn dậy mình phải thế nó, phải thế kia. Anh nổi rận đạp tung cả mâm nhậu, đứng lên. Nỗi bực bõ ấy cũng chóng quên. Nhưng có ai đau không thể quên. Ngược ngạo đến vậy là cùng. Thằng oát con vắt mũi chưa sạch, được đi học này học nọ từ nhỏ lại hơn một thằng cầm súng đánh giặc lỗ đầu. Nó là đoàn viên mà cán bộ sơ cấp, đi học chính trị với sĩ quan. Còn mình là Đảng viên lại đi học với lính. Rồi thì lũ xon gái lượn lờ bên nó. Nghĩ mà muốn điên lên. Anh tức giận quyết định đi học văn hóa. Nhưng tự ái đã lôi anh trở lại. Chấp nhận đi học tức là chấp nhận thằng oát con kia làm thầy. Anh không thể làm quen được ý nghĩ đó. Sau này, khi hai đứa đã thân nhau, anh vẫn cố tìm cớ thoái học. Anh biết là mình không đúng nhưng trong ruột thỉnh thoảng vẫn có cái gì đó nhói lên, ngay cả lúc anh đã chôn thằng bạn ở bìa rừng. Anh đã gặp cảm giác này khi giáp mặt viên kỹ sư ở vụ tổ chức Tổng cục.

Nhưng đây chỉ là những suy nghĩ thoáng qua. Điều anh lo bây giờ là chuẩn bị bộ máy tổ chức của nông trường. Tổng cục cho biết sắp tới sẽ xây dựng tại đây năm nông trường mới. Anh được giao làm giám đốc công ty mới thành lập. Đây là một trong những công ty thí điểm hợp tác với Liên Xô. Tổng cục phó Ba Sơn cho biết là sẽ bổ sung thêm người cho anh. Nhưng bộ máy mới phải dựa căn bản trên bộ máy cũ. Phải tạo một ê- kíp cho trơn. Ba Sơn dặn anh như vậy. Ông hẹn trong vài ngày phải trình ngay dự án tổ chức cho ông.

Cái dự án chết tiệt ddac quần Năm Đen toát mồ hôi. Những suy nghĩ hay ho của anh chưa ra đầu ngọn bút đã biến đâu hết sạch. Anh đánh vật với nó còn vất vả hơn đánh vật với lô cao su. Rồi anh bỗng ớ người. Sao mình ngu quá mạng vậy. Mình là cái đầu, chỉ cần nghĩ thôi. Việc gì phải lao vào cái thứ vớ vẩn này. Chỉ cần giao cho Sáu Thịnh, phác mấy ý định là xong. Có khi chẳng cần ý định mà Thịnh cũng làm trúng phóc như anh nghĩ. Cái thằng quả là có biệt tài nắm bắt suy nghĩ của cấp trên. Chuyến này cứ giao cho có chức phó giám đốc là anh khoẻ re, chỉ kẹt một vết đen trong lý lịch. Và tật đi liền với tài. Nhưng anh đủ bản lĩnh để trị những con ngựa chứng. Lo gì.

Nghĩ thế Năm Đen lồm cồm bò dậy. Phải gọi Thịnh lên ngay mới được.

Năm Đen chưa kịp gọi thì Thịnh đã xuất hiện.

Năm Đen làm quen với Thịnh trong một trường hợp khá kỳ quặc cứ như là trong màn ảnh xi- nê. Nguyên nhân là do chiếc xe đạp anh thường đạp bộ đi chơi mỗi lần về Sài Gòn bị mất cắp. Trước đó, chiếc xe cà khổ không thắng, không vè chưa hề bị mất lần nào, mặc dù Năm Đen không bao giờ khoá. Chiếc xe bị lấy ngay trước mũi của anh. Năm Đen không tiếc vì mất xe, mà lại phục tay kẻ cắp. Sau đó anh thấy thương. Chắc cũng là tay kẻ cặp mạt hạng mới vớ chiếc xe của mình. Chiếc xe mà bạn bè cứ nói đùa ném ra đường ba ngày cũng chẳng ma nào thèm ngó tới. Chưa chắc nó đã đổi được một bữa no.

Buổi trưa ngồi trên xe buýt ở ngã sáu, Năm Đen nhìn thấy Thịnh ngồi trên chiếc xe đạp của mình. Anh nhảy đại xuống. Nhưng thay vì la ó ầm ĩ thì Năm Đen lại kéo anh ta vào một góc đường. Anh chàng thản nhiên xưng tên là Thịnh và nhận mình đã lấy xe. Họ chia tay không phải như một người bị mất cắp và một kẻ cắp bình thường. Năm Đen giới thiệu mình là giám đốc nông trường cao su. Anh cũng không lấy lại xe đạp mà ghi cho Thịnh địa chỉ rồi dặn nếu cần việc làm thì cứ lên tìm anh.

Hai tháng sau, Thịnh tìm đến nông trường thật. Cũng chẳng nhắc nhở gì đến chiếc xe đạp cà tàng. Năm Đen nhận Thịnh vào làm công nhân hợp đồng.

Thịnh làm việc cần mẫn và tỏ ra có năng lực. Năm Đen nghĩ là Thịnh có được học hành vì thấy Thịnh hay đọc sách. Sau này mới vỡ ra là anh có học đến đại hoc luật khoa gì đó trước chiến tranh. Sau đó anh trốn ra chiến khu tham gia quân giải phóng.

Nhưng sống với Thịnh, Năm Đen không thấy gì khó chịu. Anh không hề có cái mặc cảm như đứng trước người bạn cũ của anh đã hy sinh và cái tay kỹ sư ở vụ tổ chức. Họ sống chan hoà với nhau. Chỉ có cái Thịnh không cởi mở. Năm Đen cũng không tò mò cái quá khứ của Thịnh vẫn khép kín. Mãi sau này, lâu lắm, Thịnh mới nói thật với Năm Đen hoàn cảnh của mình. Hoá ra, vào những năm chiến tranh Thịnh đã chiến đấu trên vùng đất này. Trong một trận chống càn, đơn vị anh hy sinh gần hết. Khi biết chắc chắn chỉ còn một mình sống sót, Thịnh lật một người đồng đội gần đó nhét giấy tờ của mình vào, còn mình thì lấy giấy tờ của anh và chạy sang chiến tuyến bên kia. Sau giải phóng anh bị bắt đưa đi cải tạo tại chỗ vài ngày nhưng sau đó không biết đi đâu, làm gì. Anh rất muôns về quê, nhưng không thể. Rất may là anh đã gặp Năm Đen…

Năm Đen sững người vì câu chuyện của Thịnh. Nhưng tình thế không có gì thay đổi. Năm Đen còn cảm thấy thương Thịnh hơn. Và cũng phải thú nhận là anh thoáng mừng vì Thịnh chắc chắn sẽ phải gắn bó với anh lâu dài.

Thịnh đã đi một nước cờ khá cao tay, Năm Đen chắc chắn sẽ giữ kín viêc này vì nó gắn liền sinh mạng chính trị của anh ta. Nhưng cái quan trọng hơn vì máu lương sơn bạc trong người anh. Anh không chịu để người mà mình cưu mang gặp nạn bao giờ. Vì vậy, Thịnh có thể yên tâm bắt đầu lại từ đầu.

Hình như đấy là lý do khiến gần Thịnh sinh động hẳn lên. Điều ây càng làm Năm Đen càng thêm mê Thịnh.

• Làm gì mà như đánh vật vậy, cha nội- Thịnh cười.

Năm Đen vò nắm giấy ném tung ra nhà, thở dài:

• Mẹ kiếp. Đến chết vì cái dự án tổ chức của Ba Sơn.

Thịnh cúi nhặt một tờ giấy, mở ra.

• Anh làm vầy thì chết là phải. Nhưng thôi, dẹp các dự án của anh lại đi, đi.
• Đâu được cha. Ông Ba Sơn nói phải gởi giấy để bàn bạc trong tổng cục và làm quyết định.

Thịnh cười cừơi:

• Có gì đâu mà rối lên vậy. Thôi được, để tôi. Nhưng anh hãy phác ra vài phương hướng.

Năm Đen thở phào

• Phương hướng mẹ gì. Công việc thì như vậy đó. Người ngợm thì cậu nắm rồi. Có điều, một trong năm giám đốc nông trường sẽ là cậu. Trong dự án cậu ghi dự kiến của cấp uỷ và ban giám đốc nông trường.

Thịnh nhún vai:

• Sao lại tôi?
• Không là cậu thì là ai. Sao,nói thẳng xem có làm được không?
• Tất nhiên là làm được, nhưng…
• Không nhưng nhị gì hết. Mọi chuyện đã có tôi lo. Cậu cứ làm tốt dự án.

Thịnh gật gù:

• Thôi được rồi, tôi sẽ làm nếu cấp trên quyết định. Bỏ chuyện đó đi. Có cái này hay hơn đây.
• Cái gì vậy?
• Đòn ngoại giao tuyên truyền.
• Cậu nói gì tôi không hiểu?

Thịnh giải thích:

• Có gì mà không hiểu. Này nhé, nông trường ta vừa được bằng khen, lại mới vừa xong nhà nghỉ công nhân. Ta tổ chức lễ đón bằng khen, và khánh thành nhà nghỉ. Sẽ mời các nhà báo tới.

Năm Đen chau mày:

• Để làm gì?
• Sao lại làm gì? Mình làm tốt cũng phải cho người ta biết để học tập kinh nghiệm chứ. Vả lại, cần động viên tinh thần công nhân. Có vài bài báo in ra, ông Ba Sơn sẽ vững tay hơn trong việc ký quyết định bổ nhiệm anh.

Năm Đen lưỡng lự:

• Nhưng tôi biết nói gì với các nhà báo?

Thịnh trấn an:

• Anh không phải nói gì cả. Tôi sẽ lo liệu tất. Sẽ mời thêm mấy anh ở đài truyền hình. Đảm bảo là tối mai bà xã anh ở Sài Gòn sẽ nín thở khi thấy anh xuất hiện trên màn ảnh nhỏ. Nếu cần ta sẽ sang một băng vi-đê-ô. Còn nếu anh chịu chơi, sau này ta sẽ làm hẳn một bộ phim tài liệu để ở phòng truền thông công ty ghi lại những ngày đầu gian khổ của nông trường. Cái gì cũng cần có truyền thống, anh ạ, phải có truyền thống. Có điều anh không phải lo gì cả, chỉ cần gật thôi.
• Năm Đen ngồi lặng đi, Thịnh nói có lý. Vậy mà anh chưa bao giờ nghĩ ra việc này. Chưa bao giò nghĩ. Anh chỉ biết cắm cúi làm, có được khen, nhưng cao lắm cũng chỉ là cấp trên khen. Còn bây giờ? Anh có thể lên mặt báo, lên ti vi. Một viễn cảnh hấp dẫn làm sao. Rồi đây là hàng triệu người sẽ biết việc làm của anh. Người ta sẽ thầm thì bàn tán và ái mộ anh…ý nghĩ ấy ve vãn, kích thích các cảm quan của anh như một tố chất kỳ lạ, đầy hấp dẫn lao vào các mao mạch. Rồi anh sẽ được đề bạt vào những cương vị cao hơn. Và anh sẽ…

Dư vị ngọt ngào của tiếng sẽ như một ly rượu cực mạnh cứ dâng lên, thoáng chốc đã đầy ứ con người vốn ít xúc cảm của Năm Đen. Nó khiến anh bồng bềnh như người ngồi trên mây và làm cho cái gật đầu thoắt trở nên nhẹ bỗng.

• Tôi đồng ý!

III

Thịnh tổ chức một buổi lễ thật rềnh rang. Suốt hai ngày, chiếc xe Toyota của ban giám đốc chạy ngược chạy xuôi như mắc cửi. Thịnh tỏ ra là tay ngoại giao có hạng. Giới báo chí trong tỉnh và thành phố có mặt đông đủ. Nhưng phút cuối cùng thì thiếu anh ti vi. Trong đêm ấy Thịnh cùng tay lái xe trở về Sài Gòn và sáng hôm sau đã kéo được người quay phim. Bữa tiệp đãi khách cũng được chuẩn bị chu đáo. Thịnh thuê làm món ăn tận nhà hàng Đồng Khánh và đúng giờ mới đánh xe đi lấy. Sau đấy là mấy món ăn cây nhà lá vườn chế biến từ thịt nai và thịt heo mà Thịnh đã bố trí người đi săn.

Tuy chẳng phải lo gì ngoài việc đọc thuộc lòng bài báo cáo Thịnh đã chuẩn bị, Năm Đen vẫn thấy đờ người. Anh khổ sở vì bộ quần áo mà anh phải mang, vì vẻ mặt sang trọng mà anh phải đóng. Quanh năm từ thời anh mặc quần xà lỏn đã thành quen. Hồi ở cứ lúc nào lễ lạt trang nghiêm lắm anh cũng đóng quần dài được 15 phút. Sau đấy cởi ra khoác cổ. Cái tên Năm xà lỏn sau thành danh. Nhưng anh khổ tâm nhất là phải bài “đít cua” dài đến mấy trang chốc chốc lại giật thót người vì mấy ngọn đèn máy ảnh, quay phim nháng lên liên tục. Sau bài phát biểu, lợi dụng lúc lộn xộn, anh trốn biệt vào một góc vắng của nông trường rồi cởi ráo cả quần áo và leo lên võng ngủ, để mặc Thịnh xoay sở với đám nhà báo. Vất vả lắm Thịnh mới kiếm được anh lôi về Nông trường để khách khứa giã từ.

Nhưng những mệt mỏi đã được đền bù. Hai ngày sau mấy tờ báo đồng loạt đăng bài về nông trường do anh làm giám đốc. Cái cảm giác êm ái khi thấy mình xuất hiện trên ti vi còn kéo dài đến mãi sau này. Tiếng tăm anh lập tức lan truền khắp tổng cục. Tổng cục trưởng Tư Mạnh và Tổng cục phó Ba Sơn làm cơm thân mật chiêu đãi anh. Sau đấy anh được giao một trọng trách mới: Giám đốc công ty cao su Long Phước.

Cơ ngơi của công ty được bố trí trong khu vực văn phòng chủ của sở cũ. Thịnh thật kéo lo toan. Anh phác một chương trình xây dựng lại toàn bộ khu nhà mà chỉ ngó qua Năm Đen đã thấy không chê vào đâu được. Những ngôi nhà xây theo lối cũ Thịnh cho đập đi hết. Những khu nhà mới được xây lên. Chỉ trong vài tháng trời, cái cơ ngơi ấy lừng lững hiện lên trước mắt mọi người. Thịnh mời kiến trúc sư danh tiếng vẽ đồ án và mời đám nhà thầu có kinh nghieemj ở Sài Gòn lên thi công. Bây giờ thì bộ mặt công ty không thua gì một khu phố nhỏ ở trung tâm Sài Gòn. Thậm chí có khi hơn , Thịnh còn xây dựng một đội văn nghệ, ra một tiwf báo và dự tính thành lập một tiểu ban sáng tác nghệ thuật ở công ty.

Khách khứa đến thăm nườm nượp. Những buổi họp mặt, những buổi tiếp tân, điếu thuốc thowm, ly rượu ngoại… làm Năm Đen quên dần với vị trí mới. Anh bị cuốn hút vô tận vào những cuộc lễ lạt, họp hành. Thịnh bảo người lãnh đạo phải vậy. Và anh thấy đúng. Anh chủ yếu tiếp xúc với công việc của công ty qua báo cáo, giấy tờ. Anh thấy mừng vì công việc của công ty vẫn tiến triển tốt đẹp. Diện tích trồng ngày càng tăng. Đời sống công nhân no đủ. Cái ê- kíp của anh ở các nông trường thật đẹp và phát huy thật hiệu quả. Có lẽ chính vì anh biết chọn mặt gửi vàng, tin ở họ và giao toàn quyền cho họ. Những lần anh xuống thăm nông trường cũng chỉ là cưỡi ngựa xem hoa.

Giàn gias ở công ty còn chưa làm anh yên tâm. Anh là quyền giám đốc công ty. Thịnh vẫn đùa giám đốc chưa được cắt Q. Tất nhiên không cắt thì quyền hạn của anh cũng chẳng kém đi. Nhưng như thế Tổng cục chưa thật tin anh. Chức phó vẫn còn khuyết chỗ. Đề kiến đề bạt Thịnh của anh bị bác, để nghiên cứu sau. Ba Sơn nói với anh như thế.

Thực ra lâu nay Thịnh đã làm trọng trách đó rồi. Nhưng danh không chính thì ngôn không thuận. Năm Đen sợ Thịnh buồn. Rất may là Thịnh không buồn. Có thể, anh biết vị thế của anh. Anh không xuất đầu lộ diện trước đám đông, không phát ngôn, không bàn luận nhưng để mắt tới tất cả mọi việc. Năm Đen quyết định nhưng ý tưởng công việc là của Thịnh. Thịnh khéo đén mức bao giờ cũng gắn được suy nghĩ của mìh vào đầu Năm Đen, mà không bao giờ Năm Đen thấy khó chịu, làm như Thịnh là một bộ pận chính trong con người Năm Đen. Còn Thịnh, ngược lại cũng cần dựa vào Năm Đen để thể hiện những suy nghĩ sắc sảo của mình.

Năm Đen quyết định kiên trì đòi đên cùng cho Thịnh chức phó giám đốc công ty.

Hàng ngũ cấp phòng làm Năm yên tâm hơn. Qua công việc chứng tỏ sự lựa chon của anh là đúng. Hai phòng quan trọng nhất là tổ chức và kế hoạch thì do anh và Thịnh nắm. Phòng thi đua giao cho thằng em vợ anh. Kể ra cái thằng cũng hơi nhát, bằng chứng là nó sợ nên trốn đi nghĩa vụ. nể vợ mà anh phải đưa cậu ta vào. Vả lại ở thời điểm không chiến tranh này thì dũng cảm hay nát gan cũng không có ý nghĩa gì. Anh không hiểu rõ năng lực của nó lắm nhưng phòng thi đua cũng chẳng có việc nhiều và không đòi hỏi tài năng.

Phòng tài vụ khiến anh phải cân nhắc nhiều hơn. Cấp trên vừa đưa xuống cho anh một cô vừa tốt nghiệp đại học kinh tế và gợi ý cho làm trưởng phòng. Có điều cô ta còn trẻ quá. Nói năng thì ngỗ ngược. Về sinh hoạt thì lung tung. Vì vậy anh đánh bố trí cho cô ở cấp phó. Còn trưởng phòng? Anh bỗng nghĩ đến thằng bạn anh. Cậu ta chưa được học hành về nghiệp vụ bao giờ, nhưng bù lại cậu ta chặt chẽ đến mức không chê được. Hồi ở rừng, mỗi lần đi công tá cậu ta đem con gà mái đẻ xuống nhà bếp nhờ mấy cô nuôi. Gà có ngày đẻ ngày không, vậy mà lúc về anh ta cứ tính ngày đẻ đòi trứng. Mấy cậu bạn tai quái biết thóp, chờ lần sau cậu ta xuống đường, bắt con gà giết thịt, kho và treo lên trần nhà. Cậu ta về nghe nói, dỡ nồi thịt kho ra, đám thịt gà đã mốc xanh. Chuyện về tính chặt chẽ của cậu ta , không kể hết được. Chặt chẽ cỡ đó mà giữ tiền thì hợp đứt đuôi con nòng nọc rồi. Vậy là Năm Đen mời cậu ta về.

Cùng với quan niệm chọn người như thế. Năm Đen đã đưa cán bộ có tiếng là liêm khiết làm trưởng phòng vật tư, ông đã qua nhiều cơ quan mà gia sản chỉ có bộ nghiêm bộ nghỉ. Phải nói ông không làm được vai trò nào cho ra hồn. Phó cho ông là một tay chợ trời được Năm Đen lôi từ Sài Gòn lên. Để cho họ kiềm chế lẫn nhau. Năm Đen bảo Thịnh vậy.

Thịn hơi ngạc nhiên về ách dùng người của Năm Đen. Hình như anh ta bố trí tổ chức không vì công việc mà vì một cái gì khác. Nhưng Thinhjkhoong nói ra ý nghĩ đó. Không có cách dùng người như vậy thì chắc chắn anh không thể ngòi đây trong cương vị quan trọng này. Tất nhiên chọn cán bộ là chọn chỗ dựa. Anh là chỗ dựa của Năm Đen. Anh còn được việc. Những người kia anh biết chắc chắn là không được việc gì. Nhưng cần gif? Xưa nay người ta chỉ chê trách các anh tham ô, hủ hóa chứ có ai xem thường người không làm việc được đâu. Họ luôn được coi là người có đạo đức mặc dù cnos hoàn toàn vô tích sự.

Và Thịnh hiểu. Năm Đen không cần những người sắc sảo. Anh cần người trung thành với mình, biết vâng lời. Trường hợp anh là một ngoại lệ. Mà đúng ra cũng không ngoại lệ. Anh vẫn ở trong quỹ đạo, trong vòng tay của Năm Đen, được Năm Đen cưu mang. Anh có thể tìm cách thoát khỏi vòng tay đó xem. Chẳng thế mà Năm Đen ghét cay ghét đắng cô bí thư đoàn xinh đẹp, cái vị trí duy nhất của bộ tứ lọt ra ngoài tầm khống chế của anh.

Có lẽ Miên không ngờ chức trưởng phòng tài vụ của cô bị bay vơi một lý do thật bât ngờ. Trước đó Năm Đen đã sẵn sàng thậm chí rất mừng khi tiếp nhận cô.

Nhưng tất cả lập tức thay đổi từ sau cuộc gặp gỡ đầu tiên. Mà nguyên nhân là vì ánh mắt vui vẻ đầy kiêu hãnh của Miên. Từ lâu, Năm Đen đã quen với những ánh mắt mơn trớn vuốt ve, bợ đỡ và cụp xuống sợ hãi hoặc phiền lụy khẩu cầu. Năm Đen không chịu được ánh mắt nhìn thẳng soi mói, sẵn sàng phân tích, xét đoán, đánh giá, mổ xẻ, thậm chí có vẻ hơi mỉa mai. Năm Đen cảm thấy con người mình bị lộn ngược ra và nói lên cái dự cảm về sự thấp bé của mình. Ngay từ phút ấy số phận của Miên đã được quyết định.

Miên không ham chức trưởng phòng, cô chưa ở độ tuổi phải suy nghĩ quá nhiều đến chức tước. Ba cô là bạn chiến đấu với tổng cục phó Ba Sơn.

Mẹ cô là giao liên nội thành nhiều lần bị bắt giam và mới đây đã chết. Đòn tra tấn của kẻ thù đã phá vỡ cơ thể bà.

Mẹ cô là một người phụ nữ nhân ái nhưng đầy đau khổ. Lấy chồng được ba đứa con thì chồng đi tập kết mang hai đứa con trai lớn đi theo. Một mình bà vừa hoạt động vừa nuôi cô khôn lớn. Bao nhiêu người đàn ông theo đuổi bà nhưng bà quyết định không đi bước nữa để thờ chồng nuôi con. Cứ mỗi năm đúng vào ngày ông đi tập kết bà lại may cho ông một bộ quần áo và cất vào va –li.

Nhưng số phận thật cay nghiệt. Năm 1975 bà được ra tù, đỏ mắt chờ chồng, mong con. Rồi ông cũng trở về. Nhưng với một cô vợ nhỏ xấp xỉ tuổi cô con gái. Bà khóc hết nước mắt. Ngọn đòn thứ hai đau đớn hơn, đã đánh bà nằm liệt giường: hai đứa con mà ông dẫn theo đều bị tù vì hư hỏng. bà đau khổ cho đến lúc chết.

Sau lễ tang của mẹ, ba cô đón cô về ở với ông. Cô nhận lời. cô quá đơn độc và choáng váng sau cái chết của mẹ.

Người mẹ kế của ba cô là một người biết điều. Nhưng cô không thể làm quen được với không khí trong nhà. Tất cả đều trở nên ngược ngạo, giả dối, cọc cạch. Mọi sự chuyển động của cái gia đình này cứ khập khiễng giống như một bánh xe lạ lắp nhầm chỗ. Cô có cảm giác mình là bánh xe đó và quyết định rút lui.

Tốt nghiệp đại học kinh tế không chờ nhà trường phân cong, cô xin về tổng cục cao su.

Ba cô đồng ý. Mọi thủ tục tiến hành nhanh chonhs nhờ có tổng cục phó Ba Sơn.

Môi trường công tác mới làm cô hơn bất ngờ. Cô thấy mừng là đã không được giao làm trưởng phòng phòng tài vụ. Trong đống sổ sách tả phí lù là cả một lô lộn xộn những con số để mò ra chúng có khi phải mất cả tháng trời. Người ta làm sổ sách tùy tiện, chẳng theo kiểu mẫu nào. Người ta xài tiền như nước mà kế toán trưởng không biết món ấy chi ở đâu ra. Làm trưởng phòng kiểu đó đi tù có ngày. Miên đâm ngờ về tiếng tăm của nông trường Phú Tân và giám đốc Năm Đen trước đây.

Cái sợ nhất của Miên là phong cách làm việc của công ty. Miên đã được học qua về công tác quản lỹ xĩ nghiệp. Nhưng ở công ty cô không thấy nó giống xí nghiệp, công ty chút nào. Người ta làm công tác không phải trong những cuộc thảo luận nghiêm chỉnh mà trên bàn nhậu. Đang họp trang nghiêm là vậy người ta dừng tất cả lại để nghe sáu câu vọng cổ. Không khí gia đình bao chùm tất cả. Người ta không gọi nhau là chức danh mà gọi anh Hai, anh Ba. Có lần, khi Năm Đen đang cà rề cà ràng thưa hết chú Năm, chú Sáu, chú Bảy, chú Tám, không chịu được Miên bật dậy phát biểu: Tôi đề nghị trong cuộc họp phải gọi đúng tên tuổi đàng hoàng. Tôi không tán thành, lúc nào chỗ nào cũng chú Tư, chú Năm, anh Bảy, anh Tám. Đây là cơ quan chứ không phải gia đình.

Năm Đen nín bặt. Nhiều người cũng lặng đi. Năm Đen không có lý gì cãi lại. Có điều với lời tuyên chiến ấy. Miên đã đẩy Năm Đen từ chỗ không có cảm tình sang đối lập hẳn với cô. Sau này, đã có lần Năm Đen công khai tuyên bố điều đó trong cuộc họp chi bộ, khi người ta xét kết nạp cô. Anh bảo rằng con nhỏ học được chút chữ mà đã làm tàng. Rằng thanh niên bây giờ không có chút tôn ti trật tự nào hết. Rằng cô kiêu gạo, kênh kiệu… anh bảo rất lấy làm tiếc chưa thể kết nạp cô và đề nghị tổ Đảng phải giúp cô. Muốn vào Đảng không chỉ công tác tốt mà phải có đạo đức, phải khiêm tốn.

Ý kiến Năm Đen cũng là ý kiến của nhiều người. Chi bộ nhất trí để cô lại. Cũng buổi họp ấy, chi bộ tán thành thông qua việc kết nạp Năm Nhĩ, cô gái làm tạp vụ ở Ban phòng giám đốc Công ty. Không có ý kiến bàn ra. Mà bàn ra sao được. Cô gái rất tận tụy trong công việc và đặc biệt khiêm tốn. Chưa bao giờ thấy cô phát biểu ý kiến trong cuộc họp nào.

IV

Tổng cục phó Ba Sơn có vẻ hơn bực mình khi Năm Đen không bố trí Miên làm trưởng phòng tài vụ như ông đã gợi ý. Năm Đen nói là do còn non nớt trong chức giám đốc công ty nên anh cần người chắc chắn để làm chỗ dựa. Năm Phỉ là Đảng viên, có quá trình là chặc chẽ trong quản lý tiền nong. Trong khi đó Miên mới ra trường, cô học sinh bồng bột và chưa phải Đảng viên. Cô cần được thử thách thêm về chuyên môn và chính trị.. Chắcchắn cô sẽ phải lãnh trọng trách đó khi Năm Phỉ về hưu.

Cách giải thích xem ra có lý đã thuyết phục Ba Sơn. Thằng nhỏ Năm Đen không chỉ biết làm. Cờ đến tay ai người đó phất thật. Vậy mà khi đưa nó lên chức giám đốc công ty quả tình ông cũng hơi run.

Bây giờ phải tìm cách tăng cường cho nó. Ông nghĩ nát nước rồi vẫn chưa kiếm ra người để đưa vào cái ghế phó giám đốc công ty. Thằng Thịnh thì ông ưng ý mọi mặt nhưng cái án chính trị còn treo lơ lửng trên đầu. Để nó ở cấp thấp thì không ai biết nhưng đưa lên chức phó giám đốc công ty thì mọi việc tất sẽ phơi bày ra. Ông không quan trọng hóa vấn đề nhưng không thể giỡn chơi với tổ chức Đảng được.

Nhưng Năm Đen phải có phó giám đốc. Công việc nó gánh xem ra đã quá nặng với sức nó rồi. Nhiệm vụ của ông lần này nặng nề hơn. Ông phải cố gắng kiếm được tay kỹ sư để xóa đi cái định kiến đã bắt đầu xuất hiện đây đó trong dư luận tổng cục: Ông không chú ý đến trí thức trong công tác tổ chức cán bộ trong lúc mặt trận này đang thiếu chất xám nghiêm trọng. Đây là điều đặc biệt quan trọng vì nhiều đối thủ cấp tổng đang nhằm vào yếu điểm này của ông.

Ông có trong tay không ít kỹ sư. Họ đang năm ở vị trí đôi khi chẳng liên quan gì đến nghề nghiệp. Nhưng chọn cho được người vừa ý mình thì thật khó khăn. Ông biết vai trò của chất xám trong cách mạng khoa học kỹ thuật. Nhưng trớ trêu thay, trong hoàn cảnh của ông, chất xám đôi khi không thúc đẩy mà lại cản trở công việc. Cấp trên cứ ấn chỉ tiêu xuống. Các ông phải toát mồ hôi chạy theo. Nhưng các nhà khoa học lại đòi tiêu chuẩn này nọ. Kết quả là diện tích khai hoang trồng mới không đạt tiêu chuẩn. Ở nhiều công ty buộc phải rút các nhà khoa học trở về. Điều có thật là từ khi rút họ về diện tích tăng lên và cây cao su vẫn cứ lên, nó không hóa ra cây lúa mà cũng chẳng thành cây bắp. Cũng giống như chiến tranh thôi, nếu đánh hiện đại với thằng Mỹ thì mình đã ra cám từ lâu rồi.

Tất nhiên ông không thể tranh luận với các đối thủ của ông như thế. Các vị ấy có thể cãi nhau vài ba ngày chỉ vì một từ mà đôi khi ông cũng không hiểu ý nghĩa gì bao nhiêu. Họ có thể không mở sách mà vẫn đọc thuộc lòng từng câu trích dẫn của Mác –Awngghen. Nếu muốn lặp tức họ có thể đưa ông vào bát quái trận đồ ngay. Vì vậy để tránh những cuộc tranh cãi bất lợi, tốt nhất là ông phải trả lời bằng hành động sữa chữa cụ thể.

Nhưng chọn ai? Kỹ sư thì nhiều thế đấy nhưng người tin cậy chỉ tính trên đầu ngón tay. Thằng Thanh thì rứt khoát không được rồi. Thanh có bằng cấp, đảng viên đã từng tham gia chiến tranh. Nhưng nó với Năm Đen như nước với lửa. Nó đã bộc lộ điều đó khi kịch liệt phản đối ông đưa Năm Đen lên làm giám đốc công ty. Thằng Liêm thì kín đáo trầm tĩnh hơn nhưng ông bieret thâm tâm nó không chịu Năm Đen. Với cái sắc sảo vốn có, nó có thể ăn tươi nuốt sống Năm Đen cũng không chừng. Cái khó của ông là phải tìm được một phó giám đốc có bằng cấp, có năng lực nhưng Năm Đen lại có thể cầm cương được. Giá mà thằng Thịnh có lý lịch trong trong một chút thì tốt quá. Tiếc là những thằng lý lịch trong sạch và có tài lại không dễ cầm cương nếu người lãnh đạo không cao hơn nó một cái đầu. Có lẽ phải hướng sự tìm kiếm vào số kỹ sư mới ra trường thôi. Ông nghĩ vậy.

Sau khi đã lục tung hết đống hồ sơ ở Vụ tổ chức, may mắn là ông đã chọn được mặt để gửi vàng. Một kỹ sư nông nghiệp mới ra trường hai năm đang làm đội trưởng kỹ thuật ở nông trường cao su Đắc Quýt. Cậu ta vừa được kết nạp Đảng. Đấy là con một người đồng chí của ông đã hy sinh trong những năm chống Mỹ ở chiến trường miền Đông mà ông đã nhận cách đây hai năm.

Lâm xuất hiện bất ngờ với cái quyết định làm phó giám đốc công ty do Ba Sơn ký. Năm Đen sững người. Anh chưa chuần bị để đón người phó của mình. Tuần trước, khi gặp anh Tổng cục phó còn chưa nói gì về quyết định này và vẫn có vẻ phân vân về trường hợp của Thịnh. Anh nghĩ là ông đã đồng ý.

Vậy mà bây giờ Lâm đột ngột xuất hiện như từ dưới đât chui lên. Đã nhiều lần anh đề nghị Ba Sơn cho một phó giám đốc chỉ là làm reo để buộc ông phải bổ nhiệm Thịnh. Ai dè ông đã hiểu theo một hướng khác. Thực ra anh có cần gì thêm một phó giám đốc công ty. Không có anh ta công việc của anh cũng đang trôi chảy. Nhưng bây giờ, anh biết nói với Ba Sơn như thế nào khi chính anh đề xưởng việc này.

Buổi tiếp xúc diễn ra trong không khí tẻ nhạt, rời rã. Năm Đen sau vài câu mở màn chỉ ngồi đốt thuốc và ngáp vặt, đầu óc để tận đâu đâu. Đám trưởng phòng thì gà gật quanh ly bia. Người chủ trì chính lại là Thịnh.

• Xin lỗi, anh thứ mấy?
• Anh cứ gọi tên tôi thôi. Tôi tên Lâm.
• Anh là kỹ sư à?
• Dạ.
• Thế anh tốt nghiệp trường nào?
• Tốt nghiệp Đại học nông nghiệp.

Thịnh gật đầu.

• Tôi biết! Chỗ Nông lâm súc phải không. Vậy là đối diện với trường cũ của tôi.

Lâm reo lên:

• Anh học Văn khoa à?
• Dạ, trước kia.
• Anh lên đây lâu chưa?
• Lâu rồi, từ khi mới thành lập nông trường này lận. À, anh bao nhiêu tuổi nhỉ?
• Tôi 28.

Thịnh cười:

• 28 đã là phó giám đốc công ty, trẻ thật. Cái tuổi còn gánh nổi cả trái đất lên. Anh Năm này, hòi 28 tuổ,i anh là gì?

Năm Đen đáp cộc lốc:

• Tiểu đoàn trưởng.
• Cũng không xoàng, phải không? À trước khi về đây, anh ở đâu, anh Lâm?
• Tôi ở Nông trường Đắc Quýt.
• Anh làm giám đốc nông trường à?
• Không, tôi là đội trưởng đội kỹ thuật.
• Còn trước đó?
• Tôi là kỹ sư bình thường.

Thịnh gật gù:

• Kể cũng nhanh. Chắc nông trường ăn nên làm ra. Và anh…

Lâm ngắt lời:

• Tôi làm hết trách nhiệm và năng lực của tôi. Còn nông trường thì chắc chắn không bằng Phú Tân đâu.
• Anh có biết về Phú Tân à?
• Tôi có đọc báo. Tôi nghe tên anh Năm Đen. Vì vậy khi Tổng cục gợi ý đưa về đây, tôi nhận ngay.
• Vậy là quen nhau rồi. Có điều báo họ chỉ nói được một mặt thôi. Còn khó khăn lắm.
• Tôi biết là khó khăn, tôi chỉ xin về đây với cấp bậc kỹ sư thường nhưng tổng cục không chịu. Thú thực tôi đã biết làm phó tổng giám đốc công ty thế nào đâu.

Giọng Thịnh hơi có vẻ răn dậy:

• Không biết rồi thì sẽ biết. Có ai sinh ra là đã biết hết đâu. Anh Năm đây này, buông tay súng ra là lưn sả vào kinh tế. Có được học hành chữ nào đâu. Anh còn may mắn được đi học! Nhưng có những thứ không học trong sách vở được mà phải học trong cuộc đời. Anh sẽ làm được thôi. Có điều phải khiêm tốn. A! chút xíu nữa tôi quên. Xin lỗi nếu tôi hơi tò mò. Anh có vợ chưa nhỉ?

Lâm mỉm cười:

• Chưa có.

Thịnh nháy mắt:

• Vậy thì anh phải cẩn thận đấy nhé. Anh có biết từ sáng đến giờ các cô gái ở đây xì xầm bàn tán gì chưa? Họ bảo phó giám đốc quá trẻ, mà lại đẹp trai. Phen này sẽ có khối đứa điêu đứng cho mà xem. Nhưng mà này, để họ điêu đứng vì mình thì được chứ mình mà điêu đứng vì họ thì phiền lắm đấy, đồng chí phó giám đốc thân mến của tôi ạ.

Lâm xin một tuần để xem xét công việc. Năm Đen đồng ý. Anh cần làm quen với ý nghĩ có một phó giám đốc bên mình và cái căn bản là để hiểu anh ta. Anh cũng cần bàn bạc với tổng cục phó Ba Sơn kỹ hơn về vai trò và phạm vi công tác sắp tới của Lâm ở công ty.

Lâm từ chối sự giúp đỡ của Thịnh. Anh muốn tự mình tìm hiểu mọi việc, để ít nhất rút ra một kết luận khách quan. Công ty với cái cơ ngơi đồ sộ và danh tiếng của nó quả đã thu hút sự chú ý của nhiều người. Từ hôm Lâm xuống ít nhất đã có ba đoàn khách. Ngoài những ngày có những công việc tiếp khách hầu như cả bộ máy của nó ngưng hoạt động. Các phòng quan làm việc cầm chừng. Cái biên chế 200 người ở công ty bỗng biến đi đâu như có phép tàng hình. Có phòng, khách đến làm việc kiếm cả ngày cũng chẳng ra nhân viên. Cửa phòng treo tấm bảng “ không tiếp khách” và cái khóa to tướng. Khi được hỏi thì người ta trả lời: đi cơ sở.

Dãy nhà xa trung tâm một chút tình trạng còn thê thảm hơn. Vắng hoe không một bóng người. Theo anh biết cơ ngơi này xây dựng chưa lâu nhưng đã xống cấp nghiêm trọng. Có những ngôi nhà cửa giả đã bung ra, mái dột nát. Mùa mưa này nếu không tu sửa thì có chỗ hư hỏng hoàn toàn. Lâm bỗng thấy xót xa.

Nhà nước bỏ vào đây hàng tỷ chứ có ít đâu. Vậy mà số tiền ấy đang có nguy cơ biến ra mây khói. Anh còn thấy xót xa hơn khi biết trước kia ở đây có những căn nhà kiên cố đã bị đập phá đi. Căn bệnh khoa trương hình thức đã làm chảy máu biết bao nhiêu của cải mà đáng lẽ ra có thể giúp ích rất nhiều cho quốc kế dân sinh. Rồi anh tự hỏi: không hiểu sao dân mình nghèo lại ưa xài sang làm vậy. Trong khi các nước giaù thì tiết kiệm từng đồng. Những buổi tiệp chiêu đãi của họ bao giờ cũng chỉ làm đủ ăn. Còn mình thì luôn thừa mứa. Ăn không hết đổ đi. Mặc dù ngay ngày mai có thể nước mắm cơm rau?

Với ý nghĩ không vui ấy, Lâm bước vào phòng có treo biển Phòng vật tư.

Một anh thanh niên cởi trần mặc quần xà lỏn đang ngồi bửa củi bôm bốp trên nền gậch bỗng ngẩng lên:

• Anh cần gì?
• Chào anh. Tôi cần gặp ông trưởng phòng vật tư.

Anh thanh niên ngừng bổ củi ngoái vào nhà:

• Bố già cứt sắt ơi!

Không có tiếng trả lời.

• Quái, vừa hút thuốc lào vặt say quá lăn kềnh ra đây kia mà. Hay là lại sang mấy bàn tổ tôm. Anh có việc gì gấp không?

Lâm lắc đầu:

• Cũng không có gì gấp. Này, thế tên ông ấy là cứt sắt à?

Anh thanh niên phì cười:

• Không. Tên ông ấy là Chín Lương. Cứt sắt là biệt danh. Ỉa ra cứt sắt mà. Ông ấy kẹo lắm anh ơi. Nếu anh muốn mua vật thì đừng có qua ông ấy nhé. Không xong đâu.
• Vậy tôi phải gặp ai?
• Phó phòng. Nhưng hôm nay thì không gặp được rồi.
• Anh ấy đi đâu vậy?
• Chợ trời.

Lâm ngạc nhiên:

• Sao lại chợ trời?
• Thì ông ấy là dân chợ trời mà lại. Anh không biết à. Ông Năm móc ổng từ đống giác lên.

Lâm gật đầu:

• Tôi hiểu rồi. Nhưng ở đây bán vật tư gì vậy?
• Thế không phải anh đi mua vật tư à?

Lâm ầm ào:

• Thì mua. Nhưng chỉ nghe giới thiệu.
• Vậy anh cần mua gì?
• Gì cũng mua, miễn là có lời.
• Lời thì lời đứt đuôi rồi. Mà nhiều thứ lắm. Chẳng hạn dầu lửa này, phân u rê này…
• Nhưng sao lại bán phân nhỉ? – Lâm tò mò.

Anh thanh niên ngẩng lên:

• Anh hỏi gì lạ vậy. Không cần thì bán chứ sao.
• Thế họ trồng cao su bằng gì?

Anh thanh niên bật cười:

• Bằng đất chứ bằng gì. Ngày xưa có phân đâu mà rừng vẫn cứ lên. Anh có thấy dân ở đây trồng mỳ như thế nào không? chỉ cần cắm xuống đất thôi. Chẳng phân cho gì mà củ vẫn to bằng bắp vế. Vậy cao su cần gì phân. Phải không.
• Thế tiền bán vật tư họ bỏ vào đâu?
• Anh hỏi làm gì? Thanh tra à?

Lâm mỉm cười:

• Thanh tra gì, hỏi để biết thôi.
• Đến ông nội tôi còn không biết tiền ấy bỏ vào đâu. Nhưng mà ai khồng biết chứ ông phó phòng thì chắc chắn có bỏ túi ít nhiều. Thợ may ăn giẻ, thợ vẽ ăn hồ mà lại.
• Ông trưởng phòng cũng vậy à?

Anh thanh niên buông búa, quệt mồ hôi rồi ngồi bệt xuống sàn nhà, xua tay:

• Không, ông ấy là ngoại lệ. Một sợi tóc cũng không. Suốt ngày hết trà lá, thuốc lào đến tổ tôm. Bụt làm sao mà giữ nổi chùa.
• Thế giám đốc công ty có biết không?
• Trời đất! Sao lại không biết, ông không cho phép thì cha thằng nào giám bán.
• Nghĩa là ông ấy cũng “ chấm mút” à?

Anh thanh niên suỵt một tiếng, rồi nhớn nháo tìm quanh:

• Khẽ chứ! Cha nội. Ở đây tai mách vạch rừng. Lơ mơ là đuổi việc như chơi.
• Anh sợ bị đuổi việc lắm hả?
• Hiện nay thì sợ. Tôi mới ở ngoài kia vào đây. Nhưng một năm sau thì tôi cóc cần. Đất này làm gì chẳng đủ ăn mà phải bắm vào cái công ty rách này.
• Nhưng theo anh thì giám đốc có tư túi gì không?

Anh thanh niên nhún vai:

• Tôi không biết. Nhưng anh cứ thử nhìn khách khứa xem. Miệng ăn núi lở. Vậy đào đâu ra tiền. Rồi thì ngoại giao, quà cáp cấp trên, cấp dưới. Không lẽ các ông móc túi ra. Mà ông Năm Đen ai còn lạ gì. Lúc ông lên đây hả, móc đít bảy ngày không có một hạt cứt. Tôi nói thật, mỗi người cứ phá một chút thì nước này có đến hàng núi vàng cũng chẳng mấy mà sập.

Lâm phì cười:

• Anh ví von hay thật. Anh tên gì?
• Tôi là Lễ.

Lâm làm vẻ nghiêm trang:

• Anh Lễ này, anh nói thì đúng đấy nhưng làm lại không đúng.

Lễ nhổm dậy đỏ mặt:

• Tôi làm gì mà anh bảo không đúng?
• Thì anh cũng đang phá đó thôi.
• Tôi phá cái gì?

Lâm chỉ tay xuống nền nhà:

• Anh chỉ cốt nấu ấm nước, lại phá cái nền nhà gạch bông. Giá ấm nước sôi quá đắt đấy. Rồi đến một lúc nào đó, cái nhà có thể sập xuống. Vậy theo anh cái nhà này làm tốn bao nhiêu?
• Lễ ngồi ngây ra như tượng:
• Nhưng rồi…

Lâm đăm chiêu:

• Tôi không kết tội anh đâu. Có thể anh vô tình. Nhưng cũng có những sự vô tình dẫn đến sự phá hoại. Dẫu sao tôi cũng phải cám ơn anh đã giúp tôi hiểu ra một số điều. Chào anh!

Lâm Bước chân xuống bậc thềm, Lễ nhổm dậy:

• Xin lỗi, có phải anh là…
• Tôi là phó giám đốc công ty.

V

Ngoài phòng khách và văn phòng ban giám đốc có lẽ chỉ có căn phòng của Miên là da dáng một căn phòng. Lâm thầm nhận xét như vậy sau mấy ngày đã lê la các xó xỉnh của công ty.

Miên tiếp Lâm bên bộ sa lông nhỏ bằng gỗ mộc. Căn phong bày biện giản dị, trang nhã vài bông hoa rừng cắm trên cái bình gốm Bình Dương. Đôi bức tranh thuỷ mặc và bức hình bán thân của một người đàn bà đã đứng tuổi nhưng vẫn còn giữ được sắc đẹp khá lôi cuốn và giống Miên như đúc. Có lẽ là mẹ cô. Miên im lặng nhìn vẻ tò mò của Lâm, mỉm cười:

• Anh lạ lắm à?

Lâm gật đầu:

• Cũng hơi lạ.
• Vì sao?
• Vì tôi thấy lạ, thế thôi.
• Nhưng đó chưa phải là một câu trả lời.
• Chưa phải là một câu trả lời thật. Biết nói thế nào cho đúng nhỉ? Có lẽ chỉ mới là cảm giác thôi. Cảm giác, thật đấy.
• vậy anh cảm thấy gì trong căn phòng này?

Lâm nheo mắt hóm hỉnh:

• Tôi cảm thấy choáng váng như vừa được đi qua một sa mạc khô cháy bỗng gặp một ốc đảo.

Miên tinh nghịch;

• Về người chủ hay về căn phòng?
• Cả hai.
• Có thể coi đó là một lời khen không hả đồng chí phó giám đốc công ty.
• Không phải lời khen, đó chỉ là một nhận xét của một người quan sát

Miên phì cười:

• Vậy là anh gian lận rồi. Lời nhận xét của anh chỉ dùng cho một trường hợp. Anh tinh lắm. Nhưng như vậy chưa đủ đâu.
• Chính vì vậy mà tôi cần đến sự giúp đỡ của Miên.

Miên tủm tỉm:

• Anh đã ngả con bài ra rồi nhé. Đúng là gian lận chưa nào. Nhưng nói đùa thôi. Thế anh quan tâm về vấn đề gì ?
• Về tất cả. Nhưng trước hết Miên cho tôi biết cảm giác chung của tôi như vậy có đúng không?

Miên ngồi lặng đi một lúc, vẻ mặt cô trở nên đăm chiêu:

• Rất đúng anh Lâm ạ. Em về đây cả năm mà không sao quen được cái không khí này. Em được đào tạo khác hẳn. Những người lính chính quy ở đây đều lạc lõng đến thảm hại. Vì sao ư? Vì quanh chúng ta họ đánh võ rừng. Em biết nghĩa của đánh du kích trong chiến tranh nhưng trong kinh tế mà đánh su kích thì vô phương chiến thắng. Mọi thứ kế hoạch đều đặt ra theo ý nghĩ chủ quan, không có lập luận kinh tế kỹ thuật gì hết. Mọi hoạt động đều tuỳ tiện, tản mạn, chấp vá. Đáng tiếc cái áo dù có vá trăm mảnh cũng không thành được cái áo lành.

Lâm thăm dò:

• Nhưng họ vẫn chiến thắng kia mà? Hình như công ty năm nào cũng vượt và đạt chỉ tiêu.
• Vâng! Vượt. Và họ vẫn được khen. Oái oăm là thế đấy. Nhưng anh hãy ra lô mà xem chỉ có đất mà chẳng có cây. Số chết đã đành phận chết. Số còn lại cũng chẳng thành cây cao su. Nay mai nó có cho nhựa hay thành củi đun. Không ai biết. Những người trông cao su không biết. Tổng cục lại không biết. Chỉ có cây cao su có thể trả lời được câu hỏi ấy nhưng nó có biết nói đâu.
• Thế tại sao không đấu tranh?

Miên cười buồn:

• Anh bảo ai đấu tranh? Em chắc. Tất nhiên em đã thử rồi. Nhưng em không là Đông- ky- sốt nên không thể chống chọi với cối xay gió. Ban giám đốc là những người điếc chỉ biết nói nhưng không biết nghe. Họ chỉ biết nghe những gì vừa với lỗ tai mình, trúng với ý mình, ngược lại coi chừng. Em không sợ gì cả nhưng em sợ sự vô ích. Nói thật, em đã nhiều lần xin chuyển công tác. Cứ ngụp lặn trong biển sản xuất nhỏ này thì chẳng bao lâu em cũng chẳng còn là em. Em đã làm sẵn đơn.
• Thế bây giờ cô còn ý định đó nữa không?

Miên gật đầu:

• Vẫn còn. Nhưng nếu anh yêu cầu.

Lâm ranh mãnh:

• Tôi không yêu cầu. Có điều tôi muốn cô giúp tôi.
• Anh khôn lắm. Thôi được. Em tạm thời chưa nộp đơn. Nhưng em nghĩ là anh sẽ không xoay chuyển được gì đâu. Em ở lại vì máu…hiệp sĩ hơn là vì tin anh
• Cám ơn cô. Tôi không có ý định xoay chuyển tình hình. Tôi muốn cho tình hình tốt lên. Muốn vậy phải biết thật chắc chắn nó đang tốt hay xấu. À, thế cô nghĩ sao về giám đốc công ty Năm Đen?
• Em không có thói quen nói xấu người khác sau lưng.

Lâm nhếch mép:

• Nhưng tôi không yêu cầu cô nói xấu. Tôi chỉ muốn cô cho nhận xét

Miên cắn môi im lặng một lúc:

• Đấy là một chiến sĩ đã từng đổ máu trong chiến tranh.
• Điều đó thì tôi biết rồi.
• Anh ấy là một con người có năng lực hành động và sẽ làm việc xuất sắc khi có suy nghĩ đúng.
• Còn suy nghĩ sai?
• Thì năng lực phản động cũng có thừa. Tất nhiên là em nói phản động theo ý triết học.
• Tôi hiểu rồi. Còn gì nữa không?
• Anh ấy là người rất tốt với điều kiện đứng bên người tốt, có một cái đầu tốt.
• Thế theo cô, bên giờ bên cạnh Năm Đen có một cái đầu tốt không?
• Đầu thì có nhưng tốt thì chưa chắc.
• Ai vậy?
• Thịnh.
• Thịnh là người thế nào?

Miên vỗ vỗ tay lên trán.

• Khó nói lắm. Thịnh là người không dễ nắm bắt. Người anh ta trơn như con lươn nên mọi ý nghĩ bắt vào anh ta đều trơn tuột đi. Theo những điều mà anh ta bày vẽ cho Năm Đen thì…
• Tôi hiểu, tôi hiểu. Cám ơn Miên, thế Miên có khuyên tôi điều gì không?

Miên ngạc nhiên:

• Khuyên à, lại thế nữa. Công việc lãnh đạo thì em mù tịt. Có điều…
• Điều gì vậy?
• Anh đừng có chọc giận Năm Đen.
• Tại sao thế?
• Ông ấy đã yêu ai, chịu ai thì dù bị Diêm Vương lôi xuống địa ngục ổng cũng nhảy xổ xuống kéo lên. Còn ghét ai cũng ghét chết bỏ luôn. Mà anh rứt khoát không phải týp người được ông ưa.
• Miên có thể nói rõ hơn được không?
• Được thôi. Ông ta chỉ thích những ai ở trong vòng tay của ông ta và những ai mà ông ta phải nằm trong vòng tay họ. Còn anh thì chẳng có vẻ gì của một con người dễ đánh mất tính độc lập của mình. Em có cảm tưởng ồng ta rất có ác cảm với bất kỳ ai mà có thể gợi lên ông ta sự yếu ớt của mình.
• Con người quyết đoán như thế mà lại yếu ớt à?

Miên mỉm cười:

• Bề ngoài thôi. Chỉ là để che đậy cái thực chất bên trong.
• Theo Miên thì căn nguyên vấn đề là đâu?

Miên ngồi im lặng một lúc lâu.

• Em chưa cắt nghĩa được rõ ràng. Em chỉ mới linh cảm thôi. Có thể đó là tâm lý mặt cảm .
• Mặc cảm về cái gì?
• Về sự ít học.

Lâm trầm ngâm một giây rồi đùa:

• Cũng có thể. Ai mà chẳng có mặc cảm. Kệ anh ta thôi. Miễn anh ta đừng có dí súng ngắn vào lưng mình là được. Vì vậy…

Anh chợt dừng lại. Nét mặt Miên nghiêm trọng đến mức anh bỏ dở câu nói đùa.

• Cũng không loại trừ khả năng đó đâu.

Khi chiếc xe về đến cổng văn phòng thì Thịnh đã đứng sẵn ở đó rồi. Anh chạy xuống mở cửa xe.

Năm Đen ôm chiếc catáp khệ nệ bước ra bắt tay anh.

• Vào nhà đi anh Năm – Thịnh mời.

Trong khi Năm Đen ném catáp xuống ghế nằm ngửa cổ lên sa lông, Thịnh mở tủ lạnh lấy ra mộ chai bia lùn, bật nắp và rót ra ly:

• Uống đi cho mát anh. Chắc là mệt phải không?

Năm Đen đưa ly bia lên môi tu đánh ực, rồi rút điếu thuốc ba số. Thịnh nhanh nhảu bật quẹt ga.

• Cũng mệt. Các cha quần đến mềm người. Có ba ngày mà bốn cuộc họp. Cuộc cuối cùng vì mệt quá, tôi ngủ luôn nên chẳng biết diễn giả nói gì. Sau đó lại phải làm việc cả buổi tối với ông Ba Sơn, tổng cục trưởng Tư Mạnh cũng gọi tôi lên. May mà đến phút cuối cùng ông ấy phải đi họp gấp ngoài Hà Nội nên thoát nạn.
• Phải sức khoẻ như anh mới chịu nổi mấy cuộc họp như vậy. Anh có cân thử bao giờ không. Tôi thấy dạo này hình như anh ốm đi.
• Vừa cân thử ở tổng cục hôm qua. Sụt mấy 4 ký lô. Hồi làm giám đốc nông trường sao mà sướng thế. Làm việc suốt ngày xong lăn ra ngủ thẳng giấc chẳng nghĩ ngợi gì. Còn bây giờ quanh năm tứ thời chẳng rứt khỏi cái lo.
• Làm sao khác được. Anh là cái đầu của công ty mà. Nhưng anh phải giữ mình. Anh mà gục xuống chẳng biết ra sao.

Năm Đen nhếch mép cười vẻ thoã mãn. Những câu nói nhọt ngào của Thịnh ve vãn lòng tự ái của anh. Phải! Anh là bộ óc của công ty.

Anh phải tốn biết bao nhiêu công lao mới xây dựng nên nó, nó là sản phẩm của anh, của riêng anh.

• Cậu cứ nói quá đi. Không có tôi thì có người khác. Cậu chẳng han. Cứ đặt lên ghế là cậu làm được ngay chứ khó gì.

Thịnh nhăn nhó:

• Làm đựơc. Nhưng vấn đề làm thế nào kia. Không có chó thì bắt mèo ăn cắt chứ sao. Nói vậy thôi chứ anh còn vững lắm. Cả sức khoẻ lẫn tinh thần. Bọn tôi luôn ao ước được cái khả năng làm việc như anh. À mà trên ấy có tình hình gì mới không anh?
• Năm nay chỉ tiêu tổng cục giao cho chúng ta cao hơn năm ngoái nhiều.
• Cao thì cũng được thôi. Vấn đề không phải là chỉ tiêu cao hay thấp. Thế tình hình tổ chức bộ máy vẫn không có gì thay đổi à?

Năm Đen thở dài:

• Không có gì. Tổng cục vẫn giữ nguyên quyết định cũ. Tôi và chú Ba bàn bạc rất lâu về công việc của cậu. Chú Ba cũng muốn đề bạt cậu lắm. Nhưng chú ấy bảo rất tiếc là không thể làm khác được. Chú Ba bảo là vấn đề là để cậu sống và làm ăn bình thường mà vẫn giúp ích cho công ty. Đi xa hơn câu chuyện có thể có hại cho caauy.
• Nhưng tôi không hỏi về việc của tôi. Tôi biết như vậy là anh và chú Ba đã quá tốt với tôi rồi. Tôi muốn nói trường hợp anh Lâm.

Năm Đen cắn môi:

• Chú Ba nói chú Ba đã tính nát nước về trường hợp này rồi. Chú Ba đang kẹt vì có dư luận là chú không sử dụng trí thức. Chú bảo Lâm là người có năng lực, dễ bảo.
• Năng lực tì có nhưng dễ bảo thì chưa chắc đâu. Chưa có dấu hiệu gì chứng tỏ điều đó cả.
• Thế mấy ngày nay Lâm làm gì?
• Anh ta đi khắp nơi, xem xét ghi chép đầy một cuốn sổ.
• Thì cứ để cho anh ta ghi. Mình có làm gì sai đâu mà sợ.
• Sai thì không nhưng sơ suất chắc là có. Ai mà chánh được sơ suất bao giờ.
• Thế anh ta nói gì với cậu?
• Chẳng nói gì. Khi tôi hỏi anh ta chỉ cười và nói chưa có ý kiến gì. Nhưng coi bộ suy nghĩ lung tung lắm.
• Anh ta có tiếp xúc với ai không?
• Với tất cả. Ngay sáng nay anh ta ngồi suốt buổi ở phòng cô Miên. Hai người chuyện trò coi bộ rất tâm đắc.

Năm Đen ngồi im. Lâm tiếp xúc với mọi người là chuyện bình thường. Chính anh đã cho phép thế. Với lại với chức vụ phó giám đốc công ty anh ta có quyền tìm hiểu công việc chứ sao. Năm Đen không hề có cái lo của Thịnh. Tất cả mọi việc ở công ty anh nhìn thấy mình không có gì sai. Anh sống giản dị thậm trí khắc khổ. Căn nhà của vợ chồng anh ở Sài Gòn cũng chỉ là một căn phòng 21 mét vuông. Không tủ lạnh, ti vi, cũng không có Honda, cát xét. Tất cả mọi tiêu pha của anh ở công ty đều phục vụ cho công việc chung. Về công tác, công ty của anh tuy mới thành lập vẫn luôn được đánh giá là một trong những công ty đứng đầu tổng cục. Vậy thì điều gì có thể đe doạ anh? Không có gì cả.

Nhưng đấy là lý trí. Còn tình cảm? Quả là anh có lấn cấn từ khi Lâm nhận quyết định về làm phó giám đốc công ty. Có một cảm giác gì đó như bị mất mát, bị chia xẻ. Lâm là người xấu ư? Anh chưa biết. Nhưng ngay từ khi gặp Lâm anh đã thấy nhen lên một dự cảm không lành. Có thể là cách ăn mặc chải chuốt. Lời nói năng văn hoá và ngay cả cặp kính trắng dày cộm trễ tràng trên mắt Lâm. Có thể nụ cười, ánh mắt của Lâm. Cái nụ cười và ánh mắt chứa sau nó những điều bí mật, khó cắt nghĩa. Và bây giờ là mối quan hệ có nhiều mật thiết với Miên. Họ gặp nhau lâu thế ư? Để làm gì? Hình như ở đây có cái gì đó giống như một âm mưu. Bóng đen nghi ngờ ấy khiến Năm Đen chợt thấy có một cái gì đó nhới lên từ đâu đó xa lắm như có ai dùng một con dao nhọn thọc vào.

Thịnh hiểu rất rõ những gì diễn ra trong đầu Năm Đen. Hãy để cái chất axít mà anh tung ra loang đi. Nhưng hướng Năm Đen đến đâu thì anh chưa tính. Điều ấy còn tuỳ thuộc vào những thuận lợi hay ta hại mà Lâm có thể đem đến cho anh. Anh chưa có giữ kiện để mổ xẻ đầy đủ con người Lâm, ngoài các ấn tượng đầu tiên thì rất dễ bị đánh lừa. Vả lại ông Ba Sơn có lý. Anh cần sống và làm việc bình thường đã. Nôn nóng đi xa rất có thể dẫn đến sự đổ vỡ. Lúc ấy thì sự thể vô phương cứu chữa.

VI

Thật ra Thịnh không cay cú lắm về cái chức phó giám đốc công ty như Năm Đen tưởng. Không phải nó không hấp dẫn mà chủ yếu vì thế đứng chông chênh của anh. Chèo chống con thuyền tả tơi của mình qua những tảng đá ngầm của mọi thời kỳ biến động, được như bây giờ là quá với ước mơ của anh rồi. Vấn đề là làm sao giữ cho khoảng nước trước mặt anh bình lặng không bị vấy đục lên. Muốn thế tuyệt đối không được phạn sai lầm. Anh phải tận dụng mọi trí lực để kiềm chế mọi ham muốn cá nhân nhiều lúc cứ muốn lồng lên trong anh như con ngựa bất kham.

Thịnh gắn bó với Năm Đen không hẳn chỉ vì sự mang ơn, mặc dù anh rất chịu tính cách anh hùng hảo lớn, thái độ trọng nghĩa khinh tài giữa đường gặp chuyện bất bình chẳng tha của Năm Đen. Năm Đen bù đắp cho cái phần thiếu hụt trong con người Thịnh. Bên Năm Đen Thịnh thấy sự sống đang chết mòn và chìm trong tăm tối được hồi sinh. Giống như Năm Đen là nguồn năng lượng truyền hơi thở cho mọi hoạt động của anh, như mặt trời khai sinh ra sự sống. Anh là vật thể chỉ có thể phát sáng ở bên cạnh Năm Đen. Ngược lại, Năm Đen cũng chỉ có thể phát sáng bên cạnh những người như anh. Họ phải dựa dẫm vào nhau để tồn tại. Đúng ra đấy là hai bộ phận của một cơ thể sống. Bộ phận này sẽ không còn nếu như bộ phận kia héo tàn đi.

Năm Đen biết rõ điều đó. Anh hiểu Thịnh có ý nghĩa như thế nào đối với anh. Chính vì vậy mà anh kiên trì đòi hỏi cho Thịnh chức phó giám đốc công ty. Anh luôn công khai điều đó trước mọi người.

Không ai ghen tỵ với Thịnh. Họ biết năng lực của anh. Chức giám đốc công ty với Thịnh không có gì là khó. Thịnh biết vậy. Anh đã mon mến đến bên cái ghế ấy và anh thực chất làm việc của người ngồi trên ghế phó giám đốc, đôi khi lấn sâu vừa đủ sang cái ghế giám đốc của Năm Đen. Cảm giác về quyền lực đôi khi cũng thật ngọt ngào. Và khá hấp dẫn.

Thịnh không chạy quá xa theo những cảm giác ấy như chiếc xe đang ngon trớn biết thắng lại đúng lúc. Anh đủ tỉnh táo để hiểu rằng: cái ghế ấy còn xa tầm tay của anh. Nhoài người ra để ráng với tới tay lấy nó có thể bị hỏng chân như chơi. Liều mình như thế ích gì. Việc của anh là kiên trì chờ đợi một cơ hội thuận tiện. Đánh bạc với số phận trong khi mình chỉ có một cơ may là việc làm không thông minh. Vì vậy anh đón nhận việc Lâm về làm phó giám đốc công ty như một việc đương nhiên. Vấn đề là xoay cho anh ta hướng vào quý đạo do mình vạch ra. Anh nghĩ vậy.

Tiếp xúc với Lâm vài lần Thịnh thấy nhiệm vụ mình đặt ra thật nặng nề. Những điều anh dễ dàng làm được với Năm Đen xem ra lại khó thành công đối với Lâm. Ngay đến hiểu Lâm cho đúng anh vẫn chưa hiểu. Khác với Năm Đen, tất cả mọi cái đều phơi ra ngoài từ ý nghĩ, tình cảm, Lâm lại có su hướng giấu kín vào bên trong. Chỉ có một linh cảm mách anh rằng: đây là một con người có khả năng độc lập suy nghĩ mà không bao giờ chịu phụ thuộc vào người khác.

Cái linh cảm ấy đã làm Thịnh lạnh người. Con người này có khả năng tước đi của anh sự bình an? Đi xa hơn có thể anh ta sẽ tước đi sự sống mà Năm Đen đã mang lại cho anh. Anh ta không phải loại người chịu hấp thụ để toả sáng mà có khả năng phát sáng từ chính bản thân mình. Nếu vậy thì bên anh ta, anh không có lý do để tồn tại. Anh vẫn sẽ bị gạt vào bóng tối. Vĩnh viễn bị gạt vào bóng tối. Một nỗi sợ hãi thâm căn cố để vụt bừng dậy và từng phút lớn dần lên trong anh. Nỗi đe doạ bị mất nguồn năng lượng sống ấy khiến Thịnh khiếp đảm như đang bị một bàn tay vô hình dìm mãi vào cõi giá lạnh tối tăm. Anh muốn ngạt thở.

Chín Lương chậm rãi hút điếu thuốc lào. Ông đờ người trong một giây rồi gà gà nhìn Lâm qua màn khói thuốc đặc quánh:

• Nói thật với anh, tôi mệt mỏi quá rồi. Tôi đã làm đơn lên cấp trên xin nghỉ hưu. Nhưng Năm Đen rủ tôi về đây. Anh ấy bảo: “Anh cứ lên với tôi, khoẻ thì làm, bệnh thì nghỉ. Tôi trả lương đàng hoàng. Khi anh muốn về hưu, tôi sẽ xoay cho anh một cơ ngơi. Chỉ cần cắm lên đấy ít nọc tiêu, ít cây cà phê là anh đủ dưỡng già. Còn bây giờ về hưu thì anh có gì nào? Vợ con anh không có. Nhà cửa cũng không. Tứ cố vô thân. Với đồng lương hưu, tôi hỏi anh làm sao sống được.

Năm Đen đánh đúng điểm yếu của tôi. Tôi về vì thấy Năm Đen cư xử có nghĩa khí với bạn bè. Với lại anh ấy bảo: “ Tôi mới lên làm giám đốc. Đã biết ất giáp gì đâu. Cần có bạn bè cũ dựa cho ấm lưng. Nhưng tôi có biết gì về kinh tế đâu, có khi hỏng việc của anh cũng không chừng”. Tôi bảo vậy. Năm Đen cười. “ Tôi không cần anh làm việc. Tôi có khá nhiều người có thể làm việc rồi. Tôi cần chỗ dựa tinh thần anh hiểu không?”

Vậy là tôi về. Đúng như Năm Đen nói. Tôi chẳng cần làm gì. Mọi việc đều có phó phòng Tư Chiếm lo. Tôi chỉ biết ký. Thú thực với anh là cũng có lúc tôi ký mà có biết trời chăng gì đâu. May cho tôi chỉ ký khi có ý kiến của Năm Đen. Nhưng có nhiều đêm không ngủ được, nằm vắt tay lên trán, tôi hoảng sợ. Không biết mình có ký bậy gì không và tôi lo đến thắt tim khi ký xong một thứ giấy tờ gì đó. Đã bao nhiêu người vào tù vì ký bậy rồi. Cả một đời chiến đấu hy sinh thành ra công cốc. Đành rằng trên tôi có Năm Đen nhưng chữ ký là của tôi. Vì vậy tôi quyết định xin rút lui. Trước khi sự thể chưa muộn, tôi nghĩ thế.

Lâm chăm chú ngồi nghe Chín Lương kể chuyện. Anh thấy lòng mình nhói lên. Anh thương ông. Hoá ra ông không phải cố đấm ăn xôi như anh nghĩ.

Gần hết cuộc đời Chín Lương trôi qua trong các nhà lao. Khi được trao trả năm 73 Thì cả cơ thể ông đã tã rách. Không một miếng thịt nào trên cơ thể ông không có dấu vết đòn tra. Nhưng ông đã đứng vững. Báo chí nói về ông như như nói về một tấm gương của người cộng sản mẫu mực, kiên trung. Có lẽ chính cái quá khứ vinh quang ấy đã khiến cho những nhà làm tổ chức nảy ra ý định chuyển ông về làm ở ban tuyên huấn.

Từ đây bắt đầu một con đường dích dắc, và sau mỗi chặng như thế ánh sáng của ông cứ lụi dần đi. Ở văn phòng tuyên huấn nửa năm người ta điều ông sang đài phát thanh. Sau giải phóng, từ đài phát thanh ông được thảy một cú chóng mặt sang thương nghiệp và sau đó là ban công nghiệp của một quận mà không hề thông báo trước cho ông một tiếng nào. Không ai biết tổ chức căn cứ vào đâu để bổ nhiệm ông. Rất không may, ông luôn luôn rơi vào cái sở đoản. Sự sắp đặt nhầm lẫn này đã không tạo cho ông chứng tỏ mình và tước nốt của ông những ánh sáng cuối cùng? Ông chán nản đến tuyệt vọng.

• Xin lỗi, hình như anh vừa nói anh định xin rút lui phải không?

Chín Lương buồn rầu xác nhận:

• Vâng! Có ý định nhưng Năm Đen không cho rút.
• Vì sao?
• Ảnh nói cả phòng chỉ có tôi là Đảng viên. Tư Chiếm làm việc tốt nhưng còn trẻ, phải kiềm chế để nó đi đúng hướng.
• Thế tại sao không kết nạp Tư Chiếm vào Đảng?

Chín Lương nhăn mặt:

• Kết nạp sao được anh. Tư Chiếm chống nghĩa vụ. Người ta chưa truy tố nó là may. Nói gì đến kết nạp.
• Giám đốc có tin Tư Chiếm không?

Chín Lương gật đầu:

• Tin chứ, tin như tin chính bản thân mình. Giám đốc thích dùng những người ở vào hoàn cảnh mà ảnh chỉ cần chìa tay ra là sẽ suốt đời trung thành với ảnh. Ảnh rất thích câu gì đó của Tàu: mèo trắng mèo đen gì cũng tốt miễn là nó bắt được chuột.

Lâm đứng lên đi bách bộ vài bước trong căn phòng với tâm trạng không vui. Có phải đấy cũng là một trong những lý do làm cho tình hình ngày càng xấu đi không. Anh chưa có bao nhiêu những căn cứ giấy tờ, những con số thống kê. Cũng có thể còn nhiều chi tiết anh bỏ qua. Nhưng điều quan trọng là anh đã hình dung ra được thực chất hoạt động của công ty. Anh cay đắng nhận ra rằng cái công ty này thực ra đã tan rã ngay khi người ta tưởng nó vững mạnh nhất. Bên trong cái vỏ được sơn phết là một cơ thể mòn rữa, héo tàn. Những người khai tử cho nó tiếc thay lại là chính những người khai sinh ra nó.

• Theo anh thì Tư Chiếm có được việc không?
• Rất được việc là đường khác. Cậu ta suốt ngày chạy đầu này, móc đầu kia, bán cái này mua cái nọ. Kết quả của phù phép như vậy cậu ta làm lợi rất lới cho ngân sách của công ty.
• Nhưng đây đâu phải là chức năng của phòng vật tư? – Lâm hỏi.

Chín Lương ngồi lặng im một lúc, thú nhận:

• Đúng là không phải chức năng của phòng vật tư. Nhưng trong lúc còn khó khăn, chúng ta còn đang ở thời kỳ quá độ…

Lâm lắc đầu:

• Nhưng trật đường ray không cứu chúng ta khỏi khó khăn. Chúng chỉ đưa chúng ta xuống hố nhanh hơn thôi. Không thể vin vào thời kỳ quá độ để bào chữa cho những sai trái của mình được đâu! Tôi hỏi thật anh Chín nhé: Vậy là không phải anh không biết mình đã ký những gì?

Chín Lương khẽ gật đầu:

• Đúng vậy!
• Anh có thấy những việc sai trái của Tư Chiếm không?
• Tôi thấy chứ.
• Và anh đồng tình?

Chín Lương lắc đầu.

• Vậy tại sao anh vẫn ký?

Chín Lương nuốt nước bọt khan:

• Tôi không muốn chống lại Năm Đen. Anh ấy rất tốt đối với tôi. Nhưng tôi lại sợ những điều làm sai vì vậy tôi chọn giải pháp dung hoà.
• Làm thế nào có thể dung hoà/
• Vâng! Không thể được thật. Năm Đen không cho tôi nghỉ. Tư Chiếm thì không thể đề bạt trưởng phòng còn người khác thì ảnh hưởng không muốn. Tôi rút lui ý định của mình vì tôi muốn được yên thân. Tôi đã…hèn nhát.

Lâm bối rối trước sự bộc bạch bát ngờ của người đồng chí già. Không hẳn là ông hèn nhát. Ông muốn cầu an thì đúng hơn. Có điều anh chưa hiểu. Một người đã từng đứng vững trước bàn tay khảo tra tàn bạo của kẻ thù tại sao lại có thể run sợ trước người đồng chí của mình. Anh ta không thể đem ông ta xử bắn, cũng không thể ăn tươi nuốt sống anh. Nhưng anh không thể nói ra ý nghĩ đó.

Bàn tay Chín Lương run run tìm chiếc điếu cày. Nhưng rồi ông lại buông điếu xuống. Lâm lặng im nhìn ông và chợt nhớ đến ba anh. Họ đã đổ ra bao máu xương để có được ngày hôm nay. Vậy mà có bao nhiêu thứ đang có nguy cơ làm vấy bẩn dòng máu đó.

VII

Ngay sau khi nhận bàn giao công việc, Lâm quyết định xuống xơ sở ngay. Anh muốn cũng cố thêm những dữ liệu mà anh đa thu thập được. Cùng đi với anh có Miên- phó phòng tài vụ và Sinh – phó phòng đời sống. Sở dĩ anh mời bộ phận phòng tài vụ và đời sống vì anh đã chuẩn bị cho ý định cuộc đi. Anh muốn tìm hiểu đời sống công nhân ở các nông trường, một trong những yếu tố quyết định tạo nên chất lượng cây cao su.

Điểm chọn đầu tiên của Lâm là nông trường Phú Tân. Vì Phú Tân là một nông trường điểm và là lá cờ đầu của công ty. Phong cách làm ăn của nó sẽ quyết định phong cách làm ăn của các nông trường. Nhưng anh chọn Phú Tân còn có một ý định riêng. Anh muốn xem Năm Đen đã làm ăn như thế nào! Muốn hay không muốn Phú Tân cũng là nơi khởi đầu sự nghiệp của vị giám đốc công ty đầy uy tín ở tổng cục.

Điều đập vào mắt anh là cơ ngơi bề thế của Phú Tấn. Ngược lại với vẻ hoang tàn ở công ty, khu nông trường bộ của Phú tân tỏ ra có bàn tay chăm sóc của những người quen nếp sống quy cũ. Nhưng cái vẻ quy cũ này lại làm Lâm rờn rợn vì tuyệt nhiên không một bóng người. Tìm mãi họ mới kiếm được một anh thanh niên đang cắm cúi bên đống sổ sách trong căn nhà thuỷ tạ giữa hồ. Anh làm việc chăm chú đến nỗi khi Miên, Sinh và Lâm đến bên cạnh mới giật mình ngẩng lên:

• Các vị tìm ai?
• Chúng tôi cần gặp ban giám đốc – Miên đáp.

Anh thanh niên đứng dậy, bắt tay:

• Xin lỗi, các anh là…

Miên vội giới thiệu:

• Đây là anh Lâm phó giám đốc công mới của công ty. Tôi là Miên ở phòng tài vụ. Anh Sinh, phòng đời sống.

Anh thanh niên vội vàng thu dọn giấy tờ:

• Mời các anh chị ngồi.

Miên đua mắt nhìn quanh khu nhà thuỷ tạ. Đào được cái hồ lớn như thế này quả là tốn không ít sức lực và tiền của. Còn căn nhà? Anh dã được coi nó trong ty vi. Nhưng ở ngoài nó đẹp hơn gấp bội. Toàn là gỗ cẩm lai, đã lên nước bóng lưỡng.

Anh thanh niên lật đật đi kiếm bao thuốc, rồi hộp quẹt, châm trà. Anh xuýt xoa;

• Chẳng mấy khi các anh xuống đây. Tiếc là các anh ấy đi vắng nên chả có trà nước gì.

Lâm cười:

• Thế giám đốc không xuống thăm các anh à?
• Trước kia thì có. Nhưng gần đây thì không. Tụi tôi biết ảnh. Không phải xa anh em đâu. Nhưng lu bu quá. Cả công ty hàng vạn con người chớ ít đâu.
• Xin lỗi. Bọn tôi quên hỏi, anh tên gì nhỉ? – Miên hỏi.
• Dạ! Tôi là Tiến. Thư ký công đoàn.
• Thế ban giám đốc không còn ai ở nhà? Anh Tiến.
• Không.

Lâm bàn:

• Thôi được rồi, ta uống nước và nghỉ một chút. Sau đó sẽ nhờ anh Tiến làm hướng đạo viên. Chắc các anh ở ngoài lô cao su chớ gì.

Tiến gượng cười:

• Tôi dẫn các anh đi thăm. Nhưng gặp ban giám đốc thì không được đâu.
• Sao vậy?
• Các vị ấy đi Sài Gòn hết rồi. Chắc phải mai mới về quá.
• Họ đi Sài Gòn làm gì?
• Tôi cũng không rành lắm. Nghe đâu là định mua cái đầu máy vidio.
• Vậy mà đi cả ban giám đốc?
• Dạ, nhưng tôi không biết họ còn có việc gì nữa không.
• Thế ai giữ gôn ở nhà?

Tiến nhún vai:

• Không có ai.

Miên lắc đầu vẻ không hiểu. Cô hỏi:

• Anh Tiến có thể giúp tôi nắm tình hình không?

Tiến gật đầu:

• Tình hình chung thì được. Còn con số thì không. Tôi biết không nhiều. Các anh uống nước đi.

Miên quay sang Lâm:

• Ta đi thôi. Không sao đâu anh. Vấn đề không chỉ con số. À anh Tiến này, anh có thể báo giúp bọn tôi 3 suất cơm không?

Tiến nhanh nhẩu đứng lên:

• Xong ngay. Xin các vị chờ một lát nhé. Nhưng cũng chẳng có gì ăn đâu. Cơm rau thôi. Giám đốc đi vắng nên không có lệnh xuất.

Lâm có cảm giác là mình bị đánh lừa ngay khi bắt gặp căn nhà đầu tiên. Một căn nhà mái tranh còn mới, bốn phía thưng bằng phên tre. Căn nhà ọp ẹp đến mức ngỡ chỉ một cơn gió nhẹ là đổ. Nhưng nó không có vẻ là một căn nhà tạm bợ mới được dựng lên. Bằng chứng là xung quanh nó có mấy cây mít đã đên thời kỳ ra trái. Ít nhất nó cũng đã được dựng lên vài năm, Lâm đoán vậy.

Lầm đoán không lầm. Căn nhà cùng tuổi với nông trường. Tiến bảo thế. Nghĩa là cái thế đối lập ngược ngạo này đã bắt đầu từ rất lâu. Đoán được ý làm Lâm bồn chồn không yên, Miên cười:

• Em có cảm giác như mình đang đứng ở căn nhà ổ chuột Thị Nghè nhìn lên những ngôi nhà cao tầng ở Sài Gòn cũ. Anh Tiến thấy tôi nói vậy có đúng không?

Tiến liếc nhìn Lâm có vẻ ngượng:

• Chị nói hơi ác nhưng mà đúng.

Lâm lắc đầu:

• Tôi không nghĩ ác đâu. Chẳng qua sự thật nó hơi đắng nên không dễ nuốt. Chúng ta vốn quen những thứ ngọt ngào. Có điều tôi hơi ngạc nhiên. Khi còn làm giám đốc nông trường anh Năm đã từng tuyên bố: Tôi không thích những nơi trụ sở thì to nhưng nhà ở của công nhân thì nhỏ kia mà.

Tiến cười:

• Anh Năm có tuyên bố thế thật. Nhưng thực tế không dễ đâu. Anh có biết nông trường chúng tôi có bao nhiêu công nhân không: gần 2000. Nếu tính bình quân 3 người một hộ thì cũng gần 600 căn nhà. Chúng tôi lấy tiền đâu ra.
• Vậy tiền đầu tư của nhà nước các anh để làm gì? Mấy năm qua Nhà nước đã chi cho tổng cục hàng chục tỷ để đầu tư cho việc này.

Tiến nhún vai:

• Tôi không biết. Tôi không phải là giám đốc nông trường. Nhưng cho dù là giám đốc tôi nghĩ cũng không trả lời được. Người trả lời chính phải là tổng cục, là công ty. Thế nhưng anh là phó giám đốc công ty, anh có biết số tiền đầu tư đó đi đâu không?

Lâm hơi bất ngờ vì câu hỏi của Tiến. Anh ớ người một lúc lâu, rồi giơ hai tay tỏ ý đầu hàng:

• Tôi cũng không biết.

Tiến cười hà hà:

• Thấy chưa. Nông trường không biết, công ty không biết. Nếu hỏi tổng cục tôi cũng nghĩ trên ấy cũng trả lời là không biết. Vậy làm sao có nhà cho công nhân.
• Nông trường có nhiều nhà bán kiên cố không? Miên hỏi.
• Có, nhưng không đáng kể. Hầu hết là của những gia đình làm ăn hai mang.
• Thế nào là hai mang?
• À, ngoài là công nhân ra họ có nghề phụ. Đại khái là buôn bán lặt vặt hay trồng tỉa gì thêm chẳng hạn.

Lâm tỏ vẻ quan tâm:

• Không có gia đình nào đơn thuần là công nhân mà xây được nhà ngói à?

Tiến lắc đầu;

• Không có.
• Sao nói đời sống nông trường khá lắm kia mà!
• Cũng khá, nhưng mà trước kia.
• Trước kia là lúc nào.
• Hồi anh Năm còn là giám đốc.
• Thế bây giờ các anh làm ăn kém hơn à?
• Không thể kém hơn.
• Vậy sao đời sống công nhân lại thấp? Anh không đùa đấy chớ.
• Nhưng thật sự là thế đấy. Còn lý do? Đơn giản thôi. Hồi ấy nông trường chúng tôi công nhân còn ít. Chúng tôi còn nhiều nguồn thu từ những khu rừng được khai hoang. Công nhân ngoài việc chính còn có thể trồng tỉa cấy hái thêm. Bây giờ người quá đông, rừng hết và đất cũng không còn. Người công nhân rốt cuộc chỉ còn trơ ra đồng lương.

Lâm lặng im. Sự thật là như thế đấy. Nhưng không an cư làm sao lac nghiệp. Công nhân không lạc nghiệp thì đừng hy vọng có cây cao su. Lô gích thật đơn giản nhưng tiến đến thật khó khăn quá. Mà vì sao nhỉ? Vì cung cách làm ăn quá cũ kỹ, tủn mủn, chấp vá? Vì chúng ta thiếu tiền? Hay vì thái độ bằng quan của những người trồng cao su?

Ý nghĩ ấy đã đưa Lâm thuận chân ghé vào một ngôi nhà ven đường.

Tiến hấp tấp chạy đến trước. Anh ghé mắt vào trong nhà. Hai đứa trẻ cởi truồng tồng ngổng chạy ra:

• Nội có nhà không?

Đứa bé gật đầu nói với vào:

• Nội ơi! Có khách.

Ba người theo Tiến bước vào nhà. Một ông già quắc thước đang loay hoay bên đống bao bì, bước ra:

• Mời các anh ngồi chơi.

Lâm đưa mắt nhìn quanh. Căn nhà trống trải đến nỗi đứng ở đây anh có thể nhìn thấy những lô cao su ở phía ngoài và nghe gió thổi hù hù qua các lỗ trống. Thấy Tiến có vẻ ngạc nhiên nhìn cảnh ngổn ngang trong nhà, ông già phân trần:

• Chẳng giấu gì các anh, tôi đang định đi.

Tiến chột dạ:

• Bác đi đâu?
• Đi kiếm ăn chứ đi đâu. Ở đây chắc chết đói quá.

Giọng Tiến có vẻ hơi gay gắt:

• Nhưng bác thấy ở đây có ai chết đói chưa?

Ông già rầu rĩ:

• Không chết đói nhưng sẽ đói đến chết. Tôi đói không sao. Tôi quen rồi. Nhưng thương lũ trẻ con.

Lâm vừa quan sát ông già vừa hỏi:

• Bác ở nông trường này đã lâu chưa?
• Tôi lên đây trước khi có nông trường này. Tôi là dân kinh tế mới.
• Bác lên đây năm 76 phải không?

Ông già gật đầu:

• Đúng, năm 76. thật ra lúc đầu tôi không có ý định ấy đâu. Tôi là dân Bình Dương chạy loạn nhưng cũng có nhà cửa ở Sài Gòn đàng hoàng. Một bữa một cán bộ phường gọi tôi lên vận động hồi hương. Họ hứa hẹn đủ điều. Tôi nghe bùi tai. Tôi vốn là dân làm ruộng. Nhưng khi lên xe trở lên đây rồi tôi mới té ngửa ra. Nhà thì là một căn lều xiêu vẹo. Nước non không có. Bệnh xá, trường học cũng không. Nhưng không ai dám về. Mình đã ký tên cam đoan rồi kia mà. Vậy là cắn răng chịu đựng mấy năm cho đến lúc không chịu đựng nổi nữa. Nhưng lúc bấy giờ có về cũng chết. Nhà cửa thì đã bị chiếm mất rồi. Về đâu? Làm gì ăn? May mắn là đúng lúc nông trường thành lập. Tôi kéo cả nhà vào nông trường. Những năm đầu cũng dễ thở. Nhưng có ai ngờ càng ngày càng khó khăn. Bây giờ thì còn khổ hơn trước lúc vào nông trường. Anh tính dùm tôi coi ở vào hoàn cảnh tôi các anh sẽ sống thế nào. Nhà tôi mười nhân khẩu nhưng có 7 công nhân. Tất cả trông vào đồng lương Nhà nước. Vậy mà ba tháng nay không có lương, hai tháng nay không có gạo. Con gái tôi nằm sốt rét cả tuần không có thuốc. Người ta khoán ch chúng tôi sống và làm việc. Nhưng làm sao sống thì không ai quan tâm. Không chúng tôi cạp đất mà sống chăng? Hay là đi ăn cắp? Hả?

Lâm nghe ông lão nói mà thấy ớn lạnh cả người như đang sốt rét. Anh tin là ông lão nói đúng. Nhưng biết nói gì với ông bây giờ. Động viên ông ở lại ư? Hứa hẹn ư? Giả dối. Vả lại anh chưa biết được khả năng của anh có thể làm gì.

• Cám ơn bác đã nói sự thật. Nhưng sao bác không viết cho vài chữ…

Ông lắc đầu:

• Vô ích. Tôi giận thì nói cho hả thôi. Còn nếu càn giấy anh cứ hỏi ở chỗ anh Tiến đây này. Anh ấy chắc còn giữ cả đống kiến nghị của công nhân. Anh là đại diện cho quyền lợi của công nhân kia mà.

Tiến ngược ngập:

• Tất cả đơn từ khiếu nại của công nhân tôi đã gửi lên cấp trên cả rồi.
• Thì nó nằm ở trên cấp trên. Cũng khác gì đâu.

Lâm quay sang Tiến hỏi khẽ:

• Tại sao lại có tình trạng 3 tháng không trả lương?

Tiến hất đầu sang phía Miên:

• Anh phải hỏi tài vụ công ty kìa. Nông trường không quản lỹ quỹ lương mà trực tiếp nhận từ công ty.

Miên xác nhận:

• Anh tiến nói đúng. Em không theo dõi khoản này. Nhưng theo em thì công ty mình đã sử dụng quỹ lương để làm việc gì đó mà chưa rút vốn ra được.
• Thế còn lương thực?

Sinh nãy giờ im lặng, trả lời:

• Hai tháng vừa rồi tổng cục cấp lương thực bằng bột mì. Trưởng phòng đang chuyển bột mì ra gạo. Không biết sao vẫn chưa cấp gạo cho công nhân.

VIII

Buổi họp chuyên đề về đời sống công nhân được tổ chức cấp tốc ngay sau khi Lâm ở nông trường Phú Tân về. Anh muốn báo cáo sốt dẻo về tình hình Phú Tân. Nhưng cái chính là muốn lập tức chấm dứt tình trạng công nhân bỏ nông trường đi kiếm sống mà anh tin không chỉ là hiện tượng đột xuất ở Phú Tân. Thịnh bắt ngay vấn đề mà Lâm đặt ra. Anh biết trước sau Lâm cũng bám vào vấn đề này. Nhưng anh khôn khéo làm loãng những suy nghĩ của Lâm bằng cách nhấn mạnh rằng giám đốc công ty cũng đang suy nghĩ về việc này, rằng đây không phải là việc của riêng công ty Long Phước. Thịnh cười phô hàm răng trắng bóng ra:

• Tôi chịu sự nhạy bén của anh đấy. Đây là vấn đề chung không chỉ có công ty mà của cả tổng cục chúng ta. Tôi nhất trí với anh là phải bàn. Nhưng không thể một lần là có thể xong đâu. Tôi nghĩ là anh Năm sẽ nhấy trí ngay.

Năm Đen hơi khó chịu về đề xuất của Lâm. Lần đầu tiên ở công ty có cuộc họp không xuất phát từ ý định của anh. Ngoài ý muốn của anh, nhưng không thể từ chối. Không có cách gì để từ chối. Bởi vì từ chối là sẽ lộ ra ngay sự thiếu quan tâm của công ty, là phơi sườn ra cho đối phương nã đạn. Trong khi đó anh rất cần Lâm bộc lộ mình. Anh rất cần xác minh ấn tượng rằng Lâm có thực sự là người có thể gây cản trở cho anh, rằng anh ta có phải là chi tiết thừa trong bộ máy của anh hay không? Lâm thực sự quan tâm đến đời sống của công nhân hay đây là động tác mị dân tiểu tư sản nhằm giành cảm tình và làm mất uy tín của anh? Cái việc chọn Phú Tân làm đối tượng tìm hiểu phải chăng là ý đồ?

Nhưng Năm Đen vẫn phải miến cưỡng chủ trì cuộc họp. Thịnh bảo anh phải thật bình tĩnh và cái chính là phải đi đúng đường hướng do Thịnh chỉ vẽ. Thịnh sẽ tìm cách lái cuộc họp theo ý đồ mà họ phác ra. Trường hợp bất thường, Năm Đen chỉ được quyết định sau khi đã có ý kiến đề xuất cuối cùng của Thịnh.

Sau ý kiến của Năm Đen, Lâm đứng dậy phát biểu:

• Thưa các đồng chí. Hôm nay chúng ta mở cuộc họp chuyên đề về vấn đề đời sống công nhân cao su. Mục đích ý nghĩa anh Năm Đen đã nói rồi. Tôi chỉ xin báo cáo vài điều mình quan tâm sát được ở nông trường cao su Phú Tân. Tôi không có những con số cụ thể đâu. Khi chúng tôi xuống thì cả ban giám đốc nông trường đi vắng. Nhưng cái ấn tượng về tình hình ở đây thì thật là bi đát. Ngược lại với cái cơ ngơi bề thế ở nông trường bộ, đời sống của công nhân cực kỳ khó khăn. Cả nông trường khoảng 600 nóc thì hầu hết là nhà tranh vách nát. Nhà bán kiên cố gần như đếm trên đầu ngón tay. Với những căn nhà ấy, về mùa mưa này, công nhân có khoác áo mưa ngồi trong nhà cũng không khỏi ướt. Trong khi đó học sinh không có trường học, bệnh xá không có thuốc men. Ban đêm cả nông trường chìm trong tối tăm vì không có dầu để thắp.

Nhưng cái đáng sợ nhất là cái đói. Các đồng chí cứ ra quốc lộ 14 mà xem. Mỗi ngày có hàng trăm công nhân gồng gánh bồng bế nhau đi. Đi đâu? Đi để kiếm sống. Nông trường không nuổi nổi họ. Nói đúng ra không phải không nuôi nổi họ mà chúng ta đã ăn cướp của họ. Họ làm ra cây cao su, ra tiền của. Nhưng đổi lại chúng ta trả cho họ những gì? Tối tăm, bệnh tật, đói kém không hơn. Công nhân tốt nên họ đã chịu đựng. Nhưng chúng ta lại lạm dụng lời tốt của họ. Xin lỗi các đồng chí, tôi xin hỏi có ở xí nghiệp nào 3 tháng không trả lương cho công nhân không? Hai tháng không cấp gạo cho công nhân không?

Lâm ngồi xuống. Năm Đen lật bật đưa điếu thuốc lên môi. Nhưng quẹt mãi không ra lửa. Anh đã chuẩn bị tất cả nhưng không ngờ ngọn đòn lại đến từ phía này, tàn ác như thế này. Anh có camr giác mỗi lời nói của Lâm như những cái tát tới tấp vào mặt anh. Hoá ra chúng nó đã đánh lừa anh. Ở nông trường Phú Tân năm nào anh cũng nhận báo cáo lạc quan. Nghe mãi đến thành quen. Diện tích trồng mới vượt chỉ tiêu, đời sống công nhân ổn định. Ổn định cái con mẹ họ. Ra chúng nó nói láo, láo tuốt. Anh đã cả tin. Vì chúng nó ma bây giờ anh phải chịu trận nghe thằng oắt con rửa mặt. Đau đớn và nhục nhã thay cho anh.

Nhưng tại sao anh ta lại chọn Phú Tân? Không còn nghi ngờ gì nữa, anh ta muốn hạ nhục anh. Phú Tân đổ là cái xương sống của anh bị gãy. Nó là nơi bắt đầu sự nghiệp của anh. Nó là lá cờ đầu của công ty này. Linh cản của anh không lầm. Cái thằng nhãi ranh này đang mưu toan cướp công của anh. Nhưng nó không thể leo lên đầu lên cổ anh được. Anh đã từng chiến đấu hy sinh. Anh là người xây dựng lên cái cơ ngơi này. Nó phải là của anh. Anh không thể nhường nó cho ai khác. Một nỗi căm ghét, giống như sự thù hằn, từ trong bản năng bỗng dậy lên trong con người anh.

Thịnh liếc nhìn sang phía Năm Đen. Anh đọc được dấu hiệu của một cơn nóng giận bất thường. Lập tức Thịnh hiểu rằng phải xua tan ngay khát vọng ngông cuồng của Năm Đen trước khi quá muộn. Anh vội vã đứng lên:

• Tôi nhất trí với ý kiếm của đồng chí Lâm. Đây là ý kiến không chỉ phản ánh chính xác tình hình mà còn thể hiện quan điểm quần chúng đúng đắn của Đảng. Trước khi đồng chí Lâm về đây tôi và anh Năm đã về kiểm tra tình hình ở nông trường Phú Tân. Anh Năm đã kết luận như đồng chí Lâm đã kết lụân. Có thể nói hiện nay giải quyết vấn đề đời sống của công nhân toàn ngành cao su là vấn đề rất lớn, rất bức thiết không của chỉ riêng công ty mà của toàn ngành. Thống kê của tổng cục cho biết trong tháng tám qua số bỏ đơn vị ra ngoài kiếm sống có trên mười lăm nghìn người, bằng 113.1% số lao động tuyển dụng trong cùng thời gian. Vì sao công nhân bỏ đi? Vì đời sống quá khó khăn như anh Lâm đã nói. Vì sao khó khăn? Không loại chừ những hậu quả sau biến động về giá tiền lương. Tất nhiên chúng ta không tránh khỏi những sai sót chủ quan. Vấn đề là phải tìm ra xem cái gì có thể khắc phục và cái gì không thể khắc phục. Không nên để mình xa vào chủ nghĩa tình cảm.

Miên giơ tay đứng dậy:

• Theo đồng chí Thịnh thì như thế nào là chủ nghĩa tình cảm?
• Mô ta quá đáng sự bi đát của tình hình. Bởi vì…
• Nói như đồng chí Thịnh cũng không hẳn đúng. Không kể thì sao nắm được thực trạng ván đề. Tôi giám chắc ở đây có đồng chí vẫn chưa biết công nhân kkhos khăn đến vậy đâu. Nhưng tôi không có ý tranh cãi về vấn đề này. Tôi muốn nói về một khía cạnh khác kia. Tôi nhất trí là tình hình rất khó khăn. Nhưng cũng đừng đổ lỗi tất cả cho khách quan mà quên trách nhiệm của mình. Tôi xin đơn cử vấn đề lương. Rồi gạo nữa. Không lẽ cả ba tháng nay tổng cục không cấp cho chúng ta hay sao? Tôi xin đề nghị đồng chí trưởng phòng tài vụ và trưởng phòng đời sống giải thích việc này.

Không khí buổi họp trùng xuống sau ý kiến phát biểu của Miên làm Năm Đen hoang mang. Nhưng bây giờ anh đang đứng trước một tình huống có thể bị thủng lươi bất ngờ. Trái banh đang lởn vởi trong vòng cấm địa và chưa biết nó sẽ bay vào góc nào của cầu môn. Năm Đen ngước nhìn Thịnh và hiểu rằng phải ngửa con bài, trước khi tình huống xấu nhất xảy ra. Anh nói cộc lốc:

• Ba Thực báo cáo trước đi.

Ba Thực đứng đậy mặt tái mét:

• Anh Năm bảo báo cáo gì ạ?

Năm Đen gắt:

• Không có Năm Sáu gì ở đây hết. Cậu cho biết vì sao 2 tháng nay công nhân không có gạo ăn.
• Báo cáo anh tổng cục không cấp.

Năm Đen quắc mắt:

• Nói láo! Chính tôi đã ký nhận kia mà. Cậu quên rồi à?
• Thưa! Nói để anh Năm thương…
• Tôi thương cậu mà cậu đâu có thương tôi . Nói thật đi. Không tôi xé xác cậu ra bây giờ. Cậu bán bỏ túi rồi phải không? Năm Đen gầm lên.

Ba Thực rũ xuống như một tàu lá úa:

• Thưa anh Năm, em nói thiệt, số lương thực tổng cục cấp tháng này la bột mì. Em đem đi đổi gạo…

Năm Đen cười gằn:

• Một bột mì ba gạo. Cậu bán đi để ăn chênh lệch chứ gì, đồ thối tha. Nhưng tại sao cậu không mang gạo về trả công nhân.
• Thưa! Họ chưa trả.
• Chưa, chưa cái con mẹ họ. Tôi nói cho cậu biết cậu nuốt nó không trôi đâu. Ngay ngày mai, cậu phải lập tức chở đủ gạo về đây cho tôi. Không có gạo tôi bắn bỏ. Tôi bắn bỏ. Cậu hiểu chứ.

Ba Thực lập ngập ngồi xuống. Năm Đen cũng buông người đổ phịch xuống sa lông. Thịnh rót vội cho Năm ly nước.

• Bình tĩnh lại anh Năm, chuyện đâu còn có đó. Lo gì?

Lâm đưa mắt nhìn Miên. Anh không ngờ tình hình lại chuyển biến ra như vậy. Nhưng cuộc họp vẫn phải tiếp tục. Anh thấy quý tính trung thực của Năm Đen, tuy hơi nóng nảy. Anh ta cả tin và dễ bị đánh lừa. Nhưng dù sao cũng phải để Năm Đen uống cạn chén thuốc đắng đó. Có thể anh sẽ tỉnh ra.

• Có lẽ ta tiếp tục cuộc họp đi – Lâm yêu cầu – Đề nghị đồng chí tài vụ Năm Phỉ phát biểu ý kiến.

Năm Phỉ đứng lên:

• Tôi không pháy biểu gì dài cả. Tôi chỉ tuyên bố một câu. Nhưng tôi sợ anh Năm chưa đủ bình tĩnh.

Thịnh đã trở về vị trí của mình vừa liếc Năm Đen vừa nói:

• Anh cứ trình bày đi. Tôi nghĩ anh Năm đã bình tĩnh.
• Vậy thì tôi xin nói gọn thôi: quỹ ba tháng lương của công nhân toàn công ty đã được dùng để mua tàu đánh cá.

Năm Đen nhảy nhổm dậy:

• Hả?
• Tại sao lại mua tàu đánh cá – Lâm Kinh ngạc hỏi.
• Tôi không biết, đó là lệnh của anh Năm.

Nét mặt của Năm Đen ngây ra như mặt nạ làm bằng sáp:

• Trời ơi, chết tôi rồi. Sao cậu lại lấy quỹ lương. Khổ tôi chưa?
• Nhưng tôi biết lấy vào đâu? Làm gì còn khoản nào để chi nữa.

Năm Đen dường như không còn đủ sức để nổi giận nữa. Anh đã kiệt sức sau ngọn đòn cuối cùng. Anh ôm đầu ngục xuống bàn rên rỉ như một con thú bị thương:

• Các cậu giết tôi rồi. Các cậu giết tôi! Tròi ơi là trời .

Thịnh bất ngờ trước diễn biến bất ngờ không lường trước được. Phải sớm chấm rứt màn hài kịch này thôi. Anh đứng lên nhìn Lâm.

• Tôi đề nghị kết thúc cuộc họp. Tình hình như thế là rõ rồi. Ta kết luộn thế này được không: Một – Đồng chí trưởng phòng đời sống lo ngay lương thực trả cho công nhân. Hai- chuyển gấp tiền trả vào quỹ lương. Ý kiến anh Năm thế nào?

Năm Đen gật đầu như một cái máy.

Cái tin Thực bỏ trốn cùng với hai trăm tấn bột mì làm Tổng cục phó Ba Sơn điếng người. Ông đã gửi gắm cả lòng tin mà lòng ưu ái vào Thực. Vậy mà nó phản phúc. Khốn nạn và cay đắng thật.

Ông không tiếc là đã mất hai trăm tấn bột mì. Nó nhiều nhưng chưa thấm vào đâu với tài sản khổng lồ mà ông nắm trong tay và xoay sở không mấy khó khăn. Cái nguy cơ mất uy tín đáng sợ hơn. Nó hoàn toàn có thật nếu ông đi chậm một nước cờ.

Ông biết cái mạnh cái yếu trong người Thực. Nó là lính cần vụ cho ông hồi mới giải phóng. Thực không có cái cần cù, liều mạng của Năm Đen, nhưng nó khôn khéo, biết chiều chuộng. Ông quý nó ở chỗ làm việc không cần nhiều lời. Dường như lúc nào nó cũng biết trước ông nói gì, cần gì và ứng phó cực kỳ nhạy bén trong mọi tình thế. Cậu ta còn có biệt tài trong việc giao dịch, ngoại giao. Không có cửa nào dù khó khăn đến đâu mà nó đi không lọt. Và trong hoàn cảnh nào cũng khéo léo lo toan chu tất cho cuộc sống đến mức ông phải ngạc nhiên.

Khi ông lên tổng cục phó, người ông nghĩ đến đầu tiên là Thực. Trước khi cậu ta chuyển công tác ông đã lo cho cơ sở kết nạp cậu ta vào Đảng. Cho nó có cái giấy thông hành vững vàng bước vào đời. Ông nghĩ thế, Thực đã không phụ lòng tin của ông. Ông hài lòng với công việc làm của Thực.

Nhưng không lẽ ông giữ Thực mãi ở bên mình? Đề bạt Thực không khó nhưng ông phải giữ tiếng. Chỉ có cánh là cho nó về một nông trường để thi thố tài năng. Loại người như Thực nhất định sẽ được việc. Khi ấy ông sẽ rút về tổng cục trở lại. Thật ra cho Thực đi ông cũng tiếc. Ông sẽ rất khó khăn trong việc tìm người thay, nhưng ông không quen kìm chân cấp dưới. Chỉ cần cho cậu ta xuống nông trường một thời gian là việc cất nhắc sẽ hoàn toàn phù hợp với đường lối chung. Không ai có thể bắt giò bắt cẳng ông được.

Ở nông trường một thời gian Thực đã chứng tỏ năng lực của mình. Ông mừng rơn. Bây giờ thì có thể kéo cậu ta về được rồi đây. Ông quyết định thế. Nhưng số phận đã chơi khăm ông. Đúng vào lúc ông chuẩn bị ra quyết định thì cậu ta mắc sai lầm: cậu ta đã đem bán tám trăm tấn phân urê của nông trường lấy tiền bỏ túi riêng. Huyện uỷ địa phương đã xoá bỏ tên cậu ta trong danh sách Đảng viên.

Đến lúc ấy thì Ba Sơn mới thấy mình sai lầm. Cậu ta có khả năng. Nhưng cái khôn khéo không được kiềm chế sẽ có khả năng đi rất xa thậm chí lạc lối. Ông sai lầm khi không đặt cạnh cậu rta một cái thắng. Cậu ta đã lao xuống vực rất nhanh.

Phải kéo cậu ta lên. Nhưng bằng cách nào? Cây cầu quay lại tổng cục coi như đã bị chặt đứt. Cái thằng sao ngu vậy không biết nữa. Nó quá ham cái lợi trước mắt mà không thấy cái lợi lâu dài. Lẽ ra con đường đã mở ra phơi phới trước mắt nó. Bây giờ phải làm gì để cứu nó đây. Ông nghĩ đến Năm Đen.

Đúng rồi! Ông sẽ chuyển cậu ta về chỗ Năm Đen. Cho nó làm trưởng phòng gì đó chẳng hạn. So với chức giám đốc nông trường coi như không mất. Có điều đau là cái án chính trị. Phải xoá nó đi. Phải làm sao cho cậu ta trở về Long Phước mà không bị truy tố và một bản lý kịch trắng: không phải đảng viên để chờ cơ hội. ông đã quan hệ trực tiếp với một tay cán bộ cấp uỷ địa phương vốn là lính cũ của ông. Thực đã đi xa hơn. Cậu ta trở về Long phước không phải với bản lý lịch trắng mà là đối tượng sắp kết nạp. Năm Đen giao cho cậu ta chức trưởng phòng đời sống.

Ba tháng sau Thực được kết nạp vào Đảng.

Ba Sơn chưa kịp thở phào thì sự việc lại lập lại, có chiều bi đát hơn. Năm Đen không đủ sức làm cái thắng của Thực. Chiếc xe đã lao thẳng xuống dốc không có gì cản nổi và có nguy cơ ném cả người ngồi trên xe xuống vực sâu. Bao nhiêu năm chiến tranh mũi tên hòn đạn không giết nổi ông. Vậy mà bây giờ ra thế. Mà vì lẽ gì cơ chứ? Vì sự phản bội của một thằng lính mà ông cưu mang. Ba Sơn không hiểu. Hoàn toàn không hiểu được thật. Trong chiến tranh ông đã từn sống hết mình với chiến sĩ. Ông không bao giờ tiếc lính điều gì. Nhưng chẳng hiểu sao những thằng ông cưng nhất cứ đụng định là chiêu hồi. Ông đã hoảng sợ khi một đồng chí cấp uỷ đặt vấn đề ấy với ông. Nhiều lúc nằm vắt tay lên trán ông cứ băn khoăn tự hỏi, nhưng không sao cắt nghĩa được rõ ràng. Cùng với sự biến mất của Thực nỗi nhức nhối tưởng đã quên đi từ lâu lại dội lên. Ông cảm thất vị đắng của nó.

Ông đã quan trọng hoá vấn đề ư? Không hẳn. Việc Thực biến mất đúng ra không có ý nghĩa gì bao nhiêu. Ở trường hợp khác thật đơn giản. Xoá tên anh ta trong danh sách, quy sự mất mát về công ty hoặc khấu trừ một khoản nào đó. Trường hợp này phức tạp hơn. Ông xoá tên cậu ta thì được rồi nhưng không xoá được đường dây liên hệ giữa cậu ta và ông. Trong khi đó con đường của ông đang đi lên phơi phới. Sau chiến dịch đồng khởi trồng cao su do ông đưa ra được thực hiện trong phạm vi toàn tổng cục với kết quả diện tích tăng vọt bất ngờ thì chức tổng cục trưởng đã chắc chắn đến chín mươi phần trăm rơi vào ông sau khi Tư Mạnh về hưu. Mà lên làm tổng cục trưởng là ông cầm chắc cái ghế uỷ viên trung ương Đảng.

Vậy mà ông đã chúng đạn bất ngờ. Khỉ thật. Bao nhiêu năm chống trọi với bão to biển rộng không sao mà lại chết vì một vũng nước ao tù cạn cợt này ư? Mà sao cái thằng Thực khôn ngoan là thế lại quẩn trí như vậy nhỉ? Nó chỉ cần nói với ông là nó trót dại ông sẽ ra tay cứu vớt ngay. Còn trốn đi? Nó trốn vào đâu nếu không mọc cánh bay. Công an mà đã chú ý thì có chạy đường trời. Nó sẽ không tránh khỏi bị bắt.

Ý nghĩ là Thực bị bắt bất chợt loé lên làm Ba Sơn lạnh người. Nó bị bắt tất nhiên sẽ lòi ra việc ông bao che. Và từ bao che sẽ lòi ra việc ông qua mặt pháp luật và chà đạp lên nguyên tắc tổ chức của Đảng. Như thế là sẽ mất, mất tất cả. Ba Sơn thấy có một luồng khí lạnh chạy dọc sống lưng. Không…không thể để nó bị bắt. Không thể được. Phải để cho nó biến đi, không dấu vết. liên hệ với công an chăng? Như thế là lậy ông tôi ở bụi này. Nghĩa là ông chỉ có cách cho Thực chìm ngay lập tức vào màn sương mù. Phải tạo ra màn sương mù ấy ở công ty. Cắt đứt ngay việc Thực chạy trốn ra khỏi hai trăm tấn lương thực để chặn con đường chú ý của pháp luật. Muốn vậy ông phải cấp cho Năm Đen hai trăm tấn lương thực và tạo ra một huyền thoại gì đó về cuộc ra đi của Thực vừa phi kinh tế vừa phi chính trị. Mà phải làm ngay. Nếu không thì sẽ chậm trễ. Mỗi một giây bây quý giá ngàn vàng. Ý nghĩ ấy làm ông nhảy nhổm dậy với lấy máy điện thoại quay số.

Nhận được lệnh của Ba Sơn vào lúc nửa đêm. Ngay sáng hôm sau, Năm Đen gọi Thịnh vào:

• Chú Ba mới điện cho tôi. Tình hình có khả năng sẽ căng hơn. Chú Năm nói sẽ cấp ngay cho chúng ta hai trăm tấn lương thực để trả cho công nhân. Nhưng chú Ba biểu phải làm gấp mọi việc. Ông gợi ý giao cho cậu.
• Việc gì vậy? – Thịnh hỏi.

Năm Đen hạ giọng:

• Phải lột xác ngay câu chuyện bỏ trốn của Ba Thực. Hoàn toàn không có chuyện hai trăm tấn lương thực. Phải tạo ra một lý do dẫn đến chuyện bỏ trốn của cậu ta nhưng không dính dáng gì đến kinh tế và chính trị.

Thịnh gật đầu:

• Được thôi. Anh cần dặn gì nữa khôn?

Năm Đen mệt mỏi lắc đầu:

• Không. Nhưng…tôi ân hận quá. Giá tôi không nổi nóng thì chắc chắn thằng Thực đã không bỏ đi. Nó sợ…tại tôi.

Thịnh lắc đầu:

• Anh có nóng. Đúng ra thì không cần thế. Nhưng không phải lỗi tại anh. Cũng không phải lỗi của cậu thực. Chuyện đâu có gì quan trọng. Vấn đề là… mà thôi, anh yên tâm đi. Sẽ đâu vào đấy thôi.

Thịnh quay ra. Câu nói bỏ lửng của Thịnh như một moic dao nhọn chích vào lòng Năm Đen. Phải chuyện đâu có gì là quan trọng và anh có thể phẩy tay cũng xong. Mà cái thằng nó ngu. Tại sao nó lại chạy trốn kia chứ. Anh có ăn thịt nó đâu. Hai trăm tấn gạo có là cái cóc khô gì. Nhưng Thịnh nói đúng, lẽ ra anh không nên nổi giận. Tại sao anh lại nổi giận nhỉ? Sự việc có đáng gì đâu. Nói cho cùng cơn giận của anh bốc lên lại từ cái cớ ngoài sự việc. Anh bị hạ nhục. Bị hạ nhục ngay trước mặt những người đã tôn sùng anh. Đó là cơn giận của kẻ đau đớn cho quyền uy bị sứt mẻ.

Trong khi ấy, kẻ hạ nhục anh vẫn đứng đó, đầy ngạo mạn. Anh lại không thể trút căm giận lên anh ta. Hoàn toàn không thể. Anh phải hướng nó vào những người cộng sự, nguyên nhân dẫn đến việc anh bị hạ nhục. Nỗi căm giận vì thế mà tăng lên gấp đôi, gấp ba. Thịnh có lý do. Lỗi không phải tại anh. Cũng không phải tại Thực mà chính là kẻ đã làm đảo lộn sự bình yên của công ty này. Rừng nào cọp đó. Rắn không thể có hai đầu. Làm sao anh chịu đựng nổi một người lạ hoắc vứn áo tót vào mâm cơm mà anh đã dọn sẵn được. Thật ra anh cũng có thể bất chấp điều này nếu kẻ ấy thuần phục anh, xin xỏ anh. Mọi sự sẽ đâu vào đấy nếu kẻ ấy chìa tay ra cho anh dắt. Lúc ấy anh có thể sẻ nửa thân mình chứ kể gì cái chức phó giám đốc công ty. Thậm chí chức giams đốc công ty.

Vậy mà anh ta đã qua mặt anh. Còn lăng nhục anh nữa chứ. Đau cho anh là anh đã vấp ngã, vì một cọng rơm. Anh không chú ý đến ý nghĩa thực của cú vấp ấy. Nó chưa đủ sức làm lung lay cái ghế giám đốc công ty nhưng nó làm tan đi cái vòng hào quang mà anh đã mang trên đầu. Anh quý nó còn hơn chức giám đốc công ty. Giống như nó là một bộ phận trong con người anh và mỗi hành động tác hại đến nó đều làm quả tim anh rỉ máu. Nó gắn liền với cuộc sống của anh. Mất nó cũng có nghĩa là anh bị chôn sống. Anh có thể làm tất cả mọi điều chỉ để cứu lấy vòng hào quang ấy của anh.

Năm Đen thở dài. Anh nhăn nhó đi lại trong phòng như người đang ăn ngon bữa cơm, chợt nhai phải sạn. Anh cảm thấy bích rứt khó chịu như bị một thứ dị vật nào đó cắm vào người.

Cảm giác của anh không lầm. Lâm, phải! Chính Lâm là cái gai đang cắm vào con người anh.

Thịnh đã thành công trong việc tạo ra một huyền thoại mới về Thực. Trong lý lịch của Thực có ghi: xin nghie việc vì lý do gia đình có đóng mộc và chữ ký của giám đốc kiêm trưởng phòng tổ chức Năm Đen. Ngoài ra còn có một lá đơn khá mùi mẫn đính kèm theo hồ sơ của Thực có ký tên đàng hoàng. Hồ sơ được lưu trong két sắt ở phòng tổ chức.

Dư luận công ty không ai bàn tán về việc chạy trốn của Thực. Những người biết tường tận chuyện này chỉ có ban giám đốc và một số trưởng phòng. Lâm không quan tâm đến khía cạnh này. Anh cần tiền và lương thực cấp cho công nhân và chuyện đó đã được giải quyết xong. Những người khác vì những lý do riêng cũng không ai có ý định bàn ra tán vào gì. Cái tin Thực xin nghỉ công tác được tung ra lập tức trở thành tin chính thức ở toàn công ty. Thịnh đã làm chuyện đó khéo léo đến mức chính Ba Sơn phải gọi điện thoại xuống khen ngợi anh. Lời khen của ông không khỏi làm Thịnh nhen lên trong lòng chút thoả mãn ngấm ngầm.

Chút thoả mãn ấy quả cso kích thích anh đôi chút. Nhưng nó tắt lịm ngay lúc anh đối diện với thực tế phũ phàng ở công ty. Năm Đen dường như đã gục xuống ngay từ sau loạt đạn đầu tiên. Cái nguy cơ bị mất đất sống lởn vởi trong óc Thịnh đã nhanh chóng hiện thành hình và hiện ra bằng xương bằng thịt. Năm Đen có vẻ bị tách hẳn ra nhiều công việc của công ty và gần như chỉ là cái máy quyết định những ý kiến của Lâm. Anh biết Năm Đen còn choáng váng chưa gượng lại được chứ chưa hề buông vũ khí. Đằng sau có vỏ cam chịu tạm thời là một khối thuốc nổ có thể nổ tung bất cứ lúc nào. Nhưng dù sao lúc này anh đã lùi về phái sau. Và cùng với anh, vai trò của Thịnh cũng mờ đi. Thịnh không còn có chỗ để thi thố tài năng. Sở trường của anh không thiên về hướng mà Lâm cần đến. Vậy thì nó sẽ hướng về đâu? Hay là nó sẽ lụi tàn đi trong im lặng. Thịnh không muốn như thế. Hoàn toàn không muốn. Anh đã từng chịu nỗi cay đắng ấy nhiều năm. Vì vậy không thể để nó tái diễn. Sự im lặng còn đáng sợ hơn bị nã một phát đạn vào tim. Thà chết như thế còn dễ chịu hơn là nằm gặm nhấm sự sống mòn mỏi của mình.

Thịnh không hẳn đã ghét Lâm. Giá như Lâm thiếu thốn một chút gì thứ mà Thịnh dư thừa. Mà Thịnh thì luôn luôn áp đặt sự dư thừa của mình. Đằng sau con người tưởng nhu mì và mềm mỏng của anh là cái khát vọng cháy bỏng muốn hướng dẫn chi phối người khác. Khi gặp mảnh đất tốt lập tức nó nẩy lộc đâm chồi. Và bén rễ chắc chắn ngay. Nó sẽ phơi bày toàn vẻ sinh động khi được chảy đúng dòng và cũng đặc biệt dữ dội khi bị chặn lại. Nhưng sự chống trả của nó khi gặp vật cản không thiên về bạo lực. Nó khôn khéo tìm những vết đạn, kẽ nứt để xói mòn và phá vớ mọi trở lực. Sức tàn phá vì vậy đáng ngại hơn, nguy hiểm hơn.

Nhưng Thịnh còn một nỗi đau khác, đặc biệt riêng. Nỗi đau ấy từ lúc Thịnh gặp Lâm. Thịnh đờ người trong một giây. Đôi mắt của anh ta giống đôi mắt của người đồng đội của anh lạ lùng. Người đồng đội mà anh đã trao cho bản án tử hình ngay trong đêm cả tiểu đoàn anh gần như bị tiêu diệt hoàn toàn. Sự cháo trở đó đã khiến anh nghiễm nhiên trở thành liệt sĩ. Còn kẻ phản bội lại chính là bạn anh. Anh ra chiêu hồi và lên phát biểu trên đài với cái ten của anh ta. Những chuyện ấy anh đã kể cho Năm Đen và Ba Sơn. Nhưng có một chi tiết anh đặc biệt giấu kín. Để cho việc làm tội lỗi của anh hoàn toàn trót lọt và bí mật, anh đã kê súng vào thái dương người đồng đội đang hấp hối, bóp cò. Để giải thoát cho anh nhưng cũng là để giải thoát cho anh ta. Đằng nào thì anh ta cũng sẽ chết. Thịnh lập luận như vậy. Anh nghĩ rằng nó sẽ được mau chóng quên đi.

Anh đã lầm. Và anh nhanh chóng hiểu rằng có những thứ con người không bao giờ quên được. Anh đã hoài công vùi kín nó như vùi một cái kim. Anh đâm sợ những phút cô đơn, những đêm không ngủ. Bất cứ lúc nào người đồng đội ấy cũng có thể lần mò ra khỏi hang hốc tối tăm của ký ức gieo khủng khiếp xuống đầu anh bẳng đôi mắt khinh bỉ và giễu cợt. Thuốc ngủ và rượu mạnh không giải thoát được anh. Đấy là thời gian anh luôn chìm trong những giấc mơ hãi hùng và bao giờ cũng kết thúc bằng cảnh kê súng, bóp cò. Anh vào lính, không phải vì xét lại cái lý tưởng mà mình đã đi theo, mà chính vì muốn quên đi, muốn giải thoát khỏi cái ấn tượng đáng sợ và giai dẳng kia. Anh đã gửi gắm tất cả những cái đó vào trong súng đạn, mong tìm ở đó một môn thuốc nhiệm màu.

Rất may là anh đã quên đi được thật. Không! Nói cho đúng thì anh không quên. Nhưng hình ảnh người đồng đội cũ thôi không hành hạ anh nữa. Anh ta đã lẫn vào những người tiếp theo sau đó ngã xuống mũi súng của anh.

Sự xuất hiện đột ngột của Lâm, oái oăm thay đã cắt đứt cảm giác cân bằng đã lấy lại ở Thịnh nhiều năm nay. Anh đã không trốn chạy khỏi sự trừng phạt. Cái kim được vùi kỹ trong tâm hồn lại trồi lên, tươi mới, nghiệt ngã như vừa xảy ra. Và Thịnh hiểu, cho đến chết anh vẫn phải mang trên mình dấu vết sự khốn nạn của chính mình. Mỗi lần đứng trước Lâm, trước đôi mắt của anh ta, Thịnh cảm thấy mình bị lột trần ra như đứng trước một tấm kính chiếu yên. Lâm không hề đe doạ gì đến sự an toàn sinh mạng của Thịnh. Anh biết thế. Nhưng Lâm đã đe doạ, cướp đi của anh sức sống mà bây giờ là chính sự binh an trong tâm hồn anh. Anh thấy bỗng dấy lên trong lòng một sự thù hận vô duyên cớ. Anh căm thù những cái gì không giống anh, khác với anh. Anh căm thù cả Lâm. Anh căm thù tất cả. Căm thù tất cả…

Miên không ngờ Năm Đen lại bó tay thúc thủ sớm thế. Nhưng cô nhanh chóng hiểu rằng Năm Đen bó tay là có lý do. Anh ta quá choáng váng vì sự việc bất ngờ vượt ra ngoài vòng kiểm soát của anh ta, anh ta đã không kịp phòng bị gì cả. Anh ta chủ quan.

Năm Đen đã làm được khá nhiều việc trong phạm vi hiểu biết của anh. Miên công nhận như vậy. Nhưng ra ngoài phạm vi ấy anh lập tức bộc lộ những yếu kém của mình. Nhược điểm ấy có thể khắc phục nếu anh biết dùng những người có thể bổ sung cho yếu kém của anh. Năm Đen đã không làm được điều đó. Không thích làm điều đó. Anh đánh giá người theo cảm tính và dùng người theo ý thích cá nhân. Anh bị những đố kỵ, định kiến nhỏ nhặt, những quan niệm thiển cận vụn vặt, che mắt. Vì vậy anh đã tập hợp quanh mình những người giống anh cần giựa vào anh, chịu ơn anh. Và kết quả là cái tập thể ấy không khuếch trương được những gì tích cực mà ngược lại nó chỉ làm nảy nở cái phần tiêu cực trong con người anh.

Miên không hi vọng sự thể thay đổi. Năm Đen như người đã cưỡi lên lưng cọp mất rồi. Vì vậy Miên không tin là Năm Đen sữ chịu dừng lại. Cô nói thẳng điều đó khi gặp Lâm.

• Anh coi chừng, Năm Đen không có vẻ gì là chịu thua dẽ dàng như vậy đâu?

Lâm ngạc nhiên:

• Tại sao anh ấy lại thua?

Miên cười:

• Anh thẳng thắn đến ngây thơ. Không thua làm sao được. Cái xe đang chạy êm ru bỗng nhiên lao xuống vệ đường.
• Nhưng Năm Đen không có lỗi.

Miên nhún vai:

• Sao lại không có lỗi. Anh ta là lái xe.
• Không ai quy tội cho lái xe khi xe bị hỏng hóc bộ phận nào đó.
• Nhưng lái xe nhất thiết phải biết nó hỏng cái gì. Vì thế nếu xe đâm chết người thì lái xe phải đi tù.
• Miên nói đúng nhưng may mà nó chưa đâm chết người. Pháp luật không truy tố.
• Nhưng dư luận sẽ truy tố.
• Dư luận thì có ý nghĩa gì ở đây?

Miên nghiêm chỉnh:

• Có ý nghĩa, anh ạ. Mà ý nghĩa quan trọng nữa kìa. Anh cứ thử tưởng tượng xem. Anh đang là giám đốc công ty, uy tín cùng mình. Vậy mà đánh đùng một cái mọi sự đổ bể ra. Hoá ra anh chẳng biết gì cả. Vậy là đi đời nhà ma.

Lâm phì cười:

• Cô suy luận hay lắm. Nhưng không hoàn toàn chính xác. Cái ghế của Năm Đen chưa lung lay được đâu.
• Anh lại thật thà quá rồi. Cái ghế không lung lay nhưng uy tín lung lay. Điều đáng sợ với anh ta là uy tín chứ không phải cái ghế. Anh ta có thể nhường cho anh cái ghế nhưng mà động đến uy tín của anh ta thì coi chừng. À, mà anh đã nghe tin gì chưa?
• Tin gì vậy?
• Người ta nói rằng Ba Thực xin nghie việc vì lý do gia đình chứ không phải chạy trốn khỏi công ty đâu.

Lâm nhướng mày:

• Ai nói với cô vậy?
• Thì cả công ty đồn rầm lên. Chỉ có anh là không biết. Anh phải tỉnh ra đi là vừa. Cứ chúi mũi vào công việc có lúc ăn đòn không kịp đỡ.
• Cô nói gì nghe ghê quá vậy?
• Em biết sao nói vậy. Em là ma cũ ở đây kia mà. Em nói thật nhé: thẳng thắn tì tốt nhưng tuyệt đối không được gây thơ. Em tiết lộ một chi tiết để anh thử coi. Lý lịch Ba Thực lưu ở phòng tổ chức bỗng nhiên có thêm một lá đơn xin nghỉ việc đàng hoàng và còn có một điều này: Tin Ba Thực nghỉ việc hoàn toàn không dính theo cái đuôi là hai trăm tấn gạo. Em nghĩ là có chuyện gì mờ ám ở đằng sau.

Lâm lặng đi một lúc:

• Có thể là cô đúng, Miên ạ. Có quá nhiều mờ ám ở công ty này. Sinh – quyền trưởng phòng đời sống sau khi xem xét toàn bộ hồ sơ do Ba Thực để lại đã phát hiện ra nhiều điều giật mình. Đáng chú ý nhất là việc Ba Thực đã bán mười nghìn lít dầu lửa tiêu chuẩn của công nhân ra tị trường tự do với giá chênh lệch rất cao. Nhưng số tiền thì không biết đi đâu. Ở phòng vật tư bác Chín Lương cho biết tháng trước Tư Chiếm có bán ba trăm tấn urê ra ngoài.
• Văn bản có chữ kỹ của Năm Đen không?
• Thực có ghi là theo ý kiến chỉ đạo của Năm Đen nhưng chữ ký tì không có.
• Anh đã báo chuyện này với Năm Đen chưa?
• Chưa!
• Thế thì hay. Theo em thì anh không nên báo chuyện này cho Năm Đen vội. Nhưng anh cần phải lưu dữ tất cả hồ sơ. Trước mắt Năm Đen không chịu nổi cú đòn này đâu. Anh ta sẽ nổi khùng lên. Sự việc có thể diễn biến theo chiều hướng không hay.

Lâm gật đầu:

• Tôi cũng không có ý định làm lớn việc này. Chúng ta còn nhiều công việc khó khăn lắm, mà trước hết là uấn nắn lại phong cách làm việc của công ty. Không thể để phong cách làm việc tuỳ tiện, không có kế hoạch cũng chẳng có kỹ luật, lãng phí thì giờ và của cải vào những việc phi sản xuất tiếp tục mãi được. Phải chấm dứt ngay cách làm ăn lề mề, luộm thuộm mà không hiệu quả này. À, Miên này, Sinh là người thế nào?
• Đấy là một người có khả năng, thẳng thắn trung thực.
• Cô biết chắc chắn không?
• Sao lại không chắc. Anh quên em là bí thư đoàn của công ty à?

Lâm cười:

• Xin lỗi, tôi quên. À! Vậy tôi phải nhờ đồng chí bí thư đoàn việc này.
• Nếu khó quá là em không làm được đâu nghen.
• Khó mà cũng không khó.
• Việc gì nào?
• Xem xét và tập hợp tất cả các đoàn viên ưu tú, đáng tin cậy để làm chỗ dựa. Nhưng muốn thế phải chuyển đổi thực sự nội dung công tác đoàn. Công tác đoàn ở công ty ta lâu nay không mạnh lắm đâu đồng chí bí thư ạ.

Miên xịu mặt:

• Anh gượng nhẹ làm gì. Sao anh không nói thẳng ra là yếu, là quá yếu đi. Em không tự ái đâu. Nhưng nói thật với anh khó lắm. Ban giám đốc có coi hoạt động đoàn ra quái gì đâu. Trong bộ tứ thì Năm Đen nắm hai ghế, Thịnh nắm một. Những gì nguyên tắc cần bộ tứ họ cũng chẳng thèm xin ý kiến đoàn. Đảng uỷ thì không bao giơ chỉ đạo được một câu.
• Thôi! Lại kể khổ. Tôi biết rồi. Nhưng đã đến lúc phải thay đổi. Tôi sẽ cố gắng về phần Đảng uỷ và ban giám đốc. Còn về đoàn tôi giao toàn quyền cho cô. Có thể sẽ có ủng hộ về mặt vật chất, nếu cần. Luôn tiện tôi cũng giao luôn công tác hoạt động văn hoá cho đoàn, được không? Thú thật với cô mới lên đây có ít ngày mà tôi có cảm giác mình lạc vào u tì quốc.

Miên trầm tư:

• Em cũng đã nghĩ nhiều về vấn đề này. Nhất là những đêm không ngủ. Lắm khi thèm đến chết người nghe một điệu nhạc, một giọng hát, một buổi xem phim. Đấy là nỗi đau của em. Nhưng anh bảo em phải làm gì. Đề nghị tiền công ty thì Năm Đen bảo phù phiếm, không cho. Những buổi tập hợp vui chơi của thanh niên bị anh ta cho là đàn đúm, tiểu tư sản. Nhưng anh đừng tưởng là không có tiền. Chẳng qua là anh không thích. Nếu thích thậm chí anh ta có thể cắt thịt ra anh ta cũng sẵn sàng cắt. Anh biết không anh ta rám bỏ ra cả đống tiền để thuê làm cuốn truyền thống công ty. Khách khứa đến đây ăn uống ê hề, ra về còn quà cáp. Nhưng cho tiền hoạt động văn công nhân thì rứt khoát không. Ngay ở công ty đây này, cán bộ công nhân viên mấy tháng không được xem phim, đài không nghe, báo chí không đọc. Nói dại, giá ở Sài Gòn có đảm chính họ cũng không biết. Công ty thì thế, nôtg trường còn tệ hơn. Công nhân ở thành phố lên vào ba tháng biến thành người rừng. Mọi cây cầu đi đến trí thức và văn hoá đều bị chặn đứt. Họ chỉ biết làm việc. Mà với nguy cơ làm việc theo lối công trường thủ công thế này thì năng lực sáng tạo của con người sẽ thui chột hết trơn. Sẽ không có đội ngũ công nhân sáng tạo chủ nghĩa mà chỉ có tập hợp người nô lệ kiểu mới khoác áo công nhân. Nhiều lúc em có ý nghĩ đau xót thế này không biết có quá không: chúng ta không chỉ tàn phá đất nước mà chúng ta đang tàn phá con người đang huỷ hoại dần những tài sản vô giá của chính mình. Mà vì cái gì? Vì sự dốt nát của chính chúng ta.

Lâm im lặng không nói gì. Miên nói không quá. Hoàn toàn không quá đáng. Sự thật không chỉ cay đắng mà tàn nhẫn đến độc ác. Chúng ta cắm cúi làm việc, chúng ta chạy theo bao nhiêu thứ, đặt ra bao nhiêu luật lệ nhưng chúng ta lại quên đi con người. Chúng ta đang chống lại chính mình cũng nhiệt tình không kém chống lại kẻ thù. Đấy là bi kịch của chúng ta.

• Theo Miên thì chúng ta nên bắt đầu từ cái gì?

Miên lắc đầu:

• Em cũng chưa biết. Phải suy nghĩ và bàn bạc thêm. Nhưng em nghĩ như thế này: văn hoá không phải là hoạt động để nhằm giải buồn cho công nhân. Mục đích chính của nó là nâng cao năng lực hiểu biết, trí tuệ.
• Toàn hoàn toàn nhất trí như vậy. Miên có yêu cầu thêm gì không?
• Em có một yêu cầu.
• Yêu câu gì?
• Đề nghị ban giám đốc cử anh Thịnh cùng lo việc này với em.
• Được thôi! Nhưng tại sao lại là Thịnh?
• Anh thì tốt nhất rồi. Nhưng chắc chắn là anh không đủ thời gian. Anh Thịnh có khả năng, em biết. Nên hướng năng lực Thịnh vào những hoạt động tốt. Anh không thấy từ khi anh về gần như Thịnh bị gạt ra ngoài lề à?

Thịnh không cam chịu như vậy đâu. Em chỉ định nói… mà thôi. Có nói ra thì anh cũng chẳng hiểu. Anh không hiểu gì cả, không hiểu gì cả.

Ý kiến của ban chấp hành đoàn về cuộc vận động nếp sống mới và cả tiên phong cách làm việc được nhanh chóng triển khai. Lâm đã xin ý kiến Năm Đen và bàn bạc với Thịnh trước để thăm dò thái độ của hai người. Phương án do Miên trình bày ở cuộc họp được thông qua.

Năm Đen không mặn lắm với phương án này. Nhưng anh không có lý do gì để phản đối. Trong khi đó Thịnh lại ủng hộ Miên hết mình khi Lâm đề cử anh thay mặt ban giám đốc công ty làm tổng chỉ huy chiến dịch này và Miên nhất trí với đề cử đó một cách nhiệt thành.

Chỉ mấy ngày, bộ mặt bên ngoài của công ty thay đổi hẳn khiến quyền trưởng phòng đời sống Sinh ngạc nhiên. Anh mới đi công tác về.

Đúng như Miên nhận xét. Sinh làm việc rất tận tuỵ. Sau khi nhận gạo, anh lập tức đưa xuống nông trường và trực tiếp đi giám sát việc phân phối gạo. Sau đó anh đã cùng Lâm lặn lội hết công ty để tìm hiểu thêm vè đời sống của công nhân. Chuyến đi để lại cho Sinh ấn tượng rất sâu sắc về con người phó giám đốc Lâm. Nhưng kết quả thu về thì thật đau lòng. Tình hình bệnh tật của công nhân đã lên đến nguy cơ báo động. Bệnh sốt rét, đường ruột, lao… và một số bệnh hiểm nghèo khác đang hoành hành ở các nông trường. Tình hình đó đang có nguy cơ gia tăng về mùa mưa trong khi các tủ thuốc của nông trường hoàn toàn không có viên thuốc nào trừ một vài thứ thuốc nhức đầu, sổ mũi. Chỉ riêng bệnh lao, tạm thời anh đã thống kê được một con số đáng sợ: năm phần trăm.

Lâm đề nghị Sinh lập tức lên tổng cục.

• Công việc của cậu là nhận tiêu chuẩn định lượng heo, gạo và dầu lửa tháng này cho công nhân. Nếu chưa có thì phải đốc thúc công ty đời sống ngay lập tức. Ngoài cậu ra còn một nhiệm vụ hết sức quan trọng. Cậu đã biết tình hình rồi đấy. Cậu báo cáo ngay với tổng cục và đề nghị nhận tiêu chuẩn thuốc cho công nhân. Đáng lý việc này phòng y tế lo nhưng chúng ta chưa có phòng y tế. Trong thời gian chờ đợi cậu nói công ty đề nghị ban ý tế của tổng cục chi viện gấp một số thuốc men và người để dập tắt dịch bệnh kịp thời.

Vừa về đến nhà Sinh lên phòng giám đốc Năm Đen và Thịnh đi vắng. Lâm thấy Sinh xuất hiện thì mừng rỡ:

• Cậu vừa về đấy à? Thế nào, kết quả có khả quan không?

Sinh mệt mỏi ngồi xuống ghé, rót nước tu đánh ực:

Lâm sốt ruột:

• Nghĩa là thế nào?
• Chúng ta chưa đạt được đến năm mươi phần trăm yêu cầu. Dầu hôi và gạo tiêu chuẩn thì có. Tôi đã lĩnh nhưng thịt heo thì không có!
• Tại sao lại không có?

Sinh lắc đầu:

• Tôi không rõ. Họ giải thích là công ty đời sống chưa đủ heo. Nhưng theo tôi thì đó không phải là lý do thực.
• Theo cậu thì lý do thực là thế nào?

Sinh cười:

• Thông tấn xã vỉa hè thôi. Theo tôi, các vị ấy đã đem thịt được cấp bán ra ngoài để hưởng chênh lệch giá.
• Cậu có bằng chứng gì không?
• Thì tôi đã nói là thông tin vỉa hè mà. Nhưng tôi cầm chắc việc này là đúng sự thật.

Lâm gay gắt:

• Nhưng họ có biết là công nhân đang chết đói không?
• Tôi nghĩ là họ biết, nhưng họ cần gì. Miễn là họ no. Vả lại…

Lâm bực bội đứng dậy:

• Thôi được rồi. Vậy còn thuốc?

Sinh thở dài:

• Tôi không biết. Tôi đề nghị xem văn bản cấp phát nhưng họ bảo người giữ hồ sơ đi vắng.
• Thế cậu có báo cáo tình hình bệnh tật của công ty ta không?

Sinh gật đầu:

• Tôi đã báo cáo rất kỹ với đồng chí trưởng ban y tế tổng cục. Đồng chí ấy chăm chú nghe. Và cho biết sẵn sàng chi viện cho chúng ta. Đáng tiếc là ở tổng cục hiện nay cũng không có thuốc men gì. Họ chỉ có thể chi viện người. Đồng chí ấy hứa là sẽ báo cáo tình hình lên Bộ yteesB.

Lâm ngồi lặng đi trong suy nghĩ bất lực. Chờ họ báo cáo lên cấp trên thì công nhân đã chết từ lâu rồi. Sao lại có thói làm ăn vô trách nhiệm như thế nhỉ? Lâm chợt thấy một nỗi nghi ngờ loé lên: Các cha ấy dám bán thuốc tiêu chuẩn của công nhân ra chợ trời để lấy tiền bỏ túi riêng lắm. Nếu vậy thì khốn nạn thật.

XI

Đúng như phán đoán của Miên, sau cơn choáng trước biến cố đầu tiên Nawm Đen đã hồi phục lại. Suy cho cùng thì làm sao hất đổ được cái ghế của anh. Đằng sau cái ghế là những công lao đóng góp của anh không thể một phút có thể xoá bỏ, không phải một sai lầm là có thể xoá bỏ. Nó có cái đinh vít chắc chắn bắn thẳng lên tổng cục và mỗi biến động ở dưới này đều gây những biến động ở phía trên.

Anh đã bị một vố đau. Song vì thế mà bỏ trận địa thì không nên. Hoàn toàn không nên. Mỗi sự lùi bước bây giờ đồng nghĩa với chấp nhận thất bại, chấp nhận là anh kém cỏi, thiếu năng lực. Anh không thể thua thằng trẻ con chưa ráo máu đầu. Muốn vậy chỉ còn một cách là lập tức chiếm lĩnh lại trận địa và phản công. Thằng ranh ấy hiển nhiên là có năng lực về chuyên môn. Nhưng nó không thể có sự dày dạn và lịch lãm trong chính trị để đủ đối phó với anh. Nó đơn độc còn anh thì không. Xung quanh anh toàn là những người được anh nâng đỡ, chịu ơn anh, họ là của anh. Hơn nữa, bên anh còn có Thịnh. Sự thẳng thắn và vô tư của thằng nhãi ấy về lâu dài làm sao có thể đối đầu với cái khôn ngoan lõi đời của Thịnh. Cái khôn ngoan có bộ răng còn sắc hơn cả gươm giáo. Điều quan trọng là Thịnh trung thành vơi anh. Danh vọng cá nhân của cậu ta gắn liền với danh vọng cá nhân của anh. Cậu ta chắc chắn không can tâm nhìn anh thất bại. Vì vậy, cậu ta sẵn sàng cấu xé và dẫm đạp lên các đối thủ của mình.

Năm Đen lập tức mời Thịnh lên phòng giám đốc.

Lâm đi vắng. Anh ta xuống các nông trường. Lâm mời Năm Đen cùng đi nhưng anh từ chối. Anh nói anh phải lên tổng cục để họp. Nhưng anh có họp hành gì đâu. Anh không muốn đi với Lâm. Tất cả mọi cái Lâm đều trái ngược với anh đến mức khó chịu. Bên Lâm, anh em có cảm giác là mình lố bịch, kệnh cỡm. Ở một công ty hắn đạo mạo trông vẻ một anh trí thức trong khi Năm Đen giống hệt nông dân. Xuống dưới nông trường thì vai trò lập tức đảo ngược. Dù không muốn nhưng dáng vẻ của anh lại vô tình hoá ra ông chủ, trong khi Lâm giản dị như một công nhân. Đó là lý do Năm Đen chỉ hạn chế tiếp xúc với Lâm trong bàn bạc công việc và hội họp.

Thịnh bước vào, từ cửa phòng đã thấy anh cười cười:

• Anh bình tĩnh rồi phải không?

Năm Đen ngạc nhiên:

• Sao cậu biết là tôi bình tĩnh?
• Tôi còn biết chắc là anh mời tôi lên đây để bàn công việc nữa kia.

Năm Đen lắc đầu:

• Không thể giấu cậu được gì. Đúng là tôi mời cậu lên đây để bàn công việc. Không biết là cậu đã sẵn sàng chưa?

Thịnh cười:

• Không những sẵn sàng mà tôi còn có cả phương án.

Năm Đen mở tròn mắt:

• Phương án? Cậu nói đùa chứ?
• Ai lại đùa với một việc hệ trọng như thế này. Tôi không có ý giỡn chơi với số phận. Anh không tin à?
• Không, tôi tin chứ! Nhưng làm sao cậu có thể nghĩ điều đó nhanh vậy được?
• Không nhanh đâu. Tôi nghĩ điều này từ khi Lâm bắt đầu bước vào công ty. Cũng giống như anh, tôi thấy ngay sự đe doạ của Lâm. Nhưng sự kiện vừa rồi làm đảo lộn mọi tính toán của tôi. Anh bị chấn động mạnh. Nhưng tôi tin anh sẽ gượng dậy được. Và tôi chờ.

Năm Đen xác nhận:

• Đúng là tôi bị chấn động dữ dội. Nhưng không phải là lương bổng hay gạo nước đâu. Chuyện ấy không đáng để bận tâm. Ngay cả việc thằng Thực bỏ chốn cũng vậy.

Thịnh gật đầu:

• Tôi biết.
• Cậu biết cái gì?
• Tôi biết lý do anh hoang mang.
• Theo cậu thì vì lý do gì?
• Anh nổi dậy vì bị xúc phạm.

Năm Đen lắc đầu:

• Cậu cứ y như là đi guốc trong bụng tôi. Đúng là tri kỷ tri âm thật. Theo cậu thì bây giờ chúng ta bắt đầu từ cái gì?

Thịnh gật gù:

• Theo tôi trước hết là đòi lại cái anh đã mất.
• Cậu nói gì, tôi không hiểu.
• Lấy lại uy tín đã bị sứt mẻ của anh vì cái biến có kia.
• Bằng cách nào?
• Tôi đã có cách.
• Cách gì? Cậu nói đi – Năm Đen sốt ruột hỏi.

Thịnh nghiêm nghị nét mặt lại:

• Thôi được rồi, thế này nhé. Trước hết tôi đề nghị anh tổ chức gấp một cuộn họp.
• Tôi chán họp hành lắm rồi, mà họp để làm gì?
• Nhưng nhất thiết phải họp. Không có cách nào khác.

Thịnh khẳng định:

• Nội dung của cuộc họp này sẽ la kiểm điểm lại vụ việc vừa rồi.

Năm Đen trợn mắt:

• Ai kiểm điểm? Tôi à?

Thịnh nhún vai:

• Không anh thì ai, anh là giám đốc công ty kia mà.

Năm Đen nhăn mặt:

• Nhưng tôi không quen kiểm điểm.
• Thì anh sẽ quen. Anh không nhớ đây là thời kỳ nói thẳng nói thật và đổi mới tư duy à. Đến uỷ viên trung ương Đảng cũng phải kiêm điểm huống hồ gì là anh. Mốt đấy anh ạ. Người lãnh đạo có uy tín không phải bây giờ là tuyệt đối đúng mà phải có đúng có sai. Đúng là chủ yếu, sai là thứ yếu. Tôi sẽ làm cho anh một bản kiểm điểm thật là mùi mẫn. Tôi sẽ bỏ vào đó thứ hành cay mắt và đọc lên đảm bảo có người khóc cho mà xem. Anh yên tâm. Tôi chỉ để khuyết điểm vừa đủ độ thôi chẳng hạn như: dẽ dãi, lơi lỏng, thiếu kiểm soát. Sau đó là hứa hẹn sẽ sữa chữa.
• Nhưng bắt buộc tôi phải đọc bản kiểm điểm à?
• Kể ra, tôi là trưởng phòng kế hoạch, tôi kiểm điểm thay anh cũng được. Tôi sẽ nhận về phần tôi. Nhưng như thế có nghĩa gì đâu. Anh cần lấy lại uy tín chứ không phải tôi.

Năm Đen mím môi:

• Thôi được, cậu tiếp đi.
• Đấy là bước một. Nếu thành công là uy tín của anh sẽ trở lại chín mươi phần trăm.
• Thế mười phần trăm còn lại?
• Đơn giản thôi. Sự việc là thế này. Vừa rồi Lâm đi thăm các nông trường. Tình hình dịch bệnh khá gay gắt. Lâm có cử Sinh lên tổng cục nhận thuốc và xin ban y tế ci viện. Nhưng ban y tế cho biết là đã giao hết tiêu chuẩn thuốc cho công ty. Tổng cục cũng không có thuốc. Lâm có ý nghi ngờ việc này vì công ty chưa có phòng y tế. Chắc anh còn nhớ là tháng trước anh đã ký bán số thuốc này và một số dụng cụ y tế cho một bác sĩ ở Sài Gòn.

Năm Đen chột dạ:

• Chết! làm thế nào bay giờ?

Thịnh trấn an:

• Anh đừng lo. Tôi đã có cách rồi. Ta sẽ bám chú Ba. Anh về Sài Gòn nói rõ tình hình và xin chú ký lệnh chi viện ngay. Được như vậy là một phát tên trúng hai mục tiêu. Ta sẽ xoá được mối nghi ngờ về vụ bán thuốc. Anh thì chứng minh những việc như vậy với anh không khó khăn, anh hơn hẳn Lâm.
• Nhưng chú Ba lất đâu ra, tổng cục cũng không có thuốc cơ mà?

Thịnh cười gằn:

• Sao anh lại cả tin thế. Đấy là một mẹo vặt của mấy anh y tế tổng cục. Nhưng phải lấy lệnh của cấp trên bóp cổ để nó lè thuốc ra.

Năm Đen nhổm người:

• Thế thì tôi phải đi ngay bây giờ.

Thịnh ngả người trên sa lông mỉm cười:

• Làm gì mà vội vã quá vậy. Anh nên nhớ cái anh cần là lấy uy tín chứ không phải lấy thuốc.
• Nhưng tôi rất lo.
• Anh yên tâm, chưa có gì đáng lo đâu. Chỉ sợ thanh tra nghi ngờ chứ thằng Lâm nhằm nhò gì.
• Bao giờ tôi cần đi?
• Sau khi họp xong. Vậy là tôi đã nói xong phần hai của kế hoạch rồi đấy. Nó sẽ bắt đầu tư khi anh kiểm điểm xong. Đầu tiên Lâm sẽ báo cáo tình hình về dịch bệnh. Thảm thương nữa càng tốt. Sau đó, Sinh sẽ trình bày những khó khăn. Tôi sẽ nhận trách nhiệm dập ngay sự nghi ngờ của Lâm về việc tổng cục đã giao thuốc cho công ty.Anh có nhiệm vụ kết luận vấn đề, nói vài quan điểm chung. Sau đó, Nhận và hứa danh dự trước cuộc họp là sẽ giải quyết vấn đề.

Năm Đen gật gù và tán thưởng:

• Cậu tính toán giỏi thật.

Thịnh cười:

• Đó là nghề của tôi. Anh yên chí lớn đi. Vụ đó mà xong coi như uy tín của anh lấy lại được hoàn toàn.

Năm Đen có vẻ vẫn bứt rứt:

• Tôi vẫn chưa hoàn toàn yên tâm. Còn cậu Lâm thì sao?
• Anh nôn nóng quá đấy – Thịnh nói vẻ kể cả – Tôi chỉ mới nói đến kế hoạch lấy lại uy tín cho anh.
• Vậy là cậu đã có kế hoạch loại trừ Lâm phải không?

Thịnh lắc đầu:

• Loại trừ thì chưa. Anh nên nhớ Lâm cũng là người do chú Ba đưa về. Vả lại tác hại của anh ta đối với chúng ta chưa phải là có ý thức. Mặc dù, nói thật, tôi g ưa anh ta. Nhưng trước mắt vừa phải hạn chế hoạt động và đặc biệt là những tác hại anh ta cô tình đêm đến cho chúng ta kiểu như những sự kiện vừa rồi.
• Tôi tán thành ý kiến của cậu. Có nhiều lý do dẫn đến việc chưa thể bỏ hẳn. Nhưng chuyện ấy bàn sau. Bây giờ cậu trình bày kế hoạch đi.
• Việc đầu tiên là phải tìm cách xoá hết giấu vết của những vụ mờ ám ở các phòng banm, tập trung nhất là những vụ việc ở phòng vật tư. Vụ ba trăm tấn phân urree. Vụ hai trăm tấn xi măng. Vụ hai trăm tấn bột mì và mười nghìn lít dầu hôi. Vụ buôn bán trầm hương để gây quỹ đen… Hợp thức hoá tất cả các việc chi tiêu trước khi Lâm mò ra đến các vấn đề này.
• Nhưng hợp thức hoá làm sao được. Giấy tờ còn sờ sờ ra đó.
• Thì ta thay bằng giấy tờ khác. Vấn đề là phải có người thật tin cẩn. Theo tôi, tình thế ở những phòng liên quan cũng chưa bất lợi co ta lắm đâu. Phòng vật tư, tin được vì toàn là người của ta. Phòng tài vụ hơi căng vì có cô Miên. Mà Miên thì theo Lâm đứt đuôi rồi. Nhưng cũng có cách qua được. Phòng đời sống coi như là mất nhưng mười nghìn lít dầu hôi có thể tìm được cái cớ gì đó. Sau đó, chuyển ngay quỹ đen sang để phi tang.
• Nhưng ai sẽ tổng chỉ huy vụ này?
• Tôi.

Năm Đen gật đầu:

• Được rồi, cậu làm trực tiếp thì tôi tin. Nhưng Lâm liệu có nghi nghờ gì không?
• Ta phải làm để nó không kịp nghi nghờ. Vả lại, Lâm không chú ý đến vấn đề này lắm đâu. Nó cốt được việc và dễ bỏ qua, cứ xem vụ gạo và lương thì biết.
• Còn gì nữa không?
• Còn. Sau khi xoá dấu vết rồi, lập tức tách Lâm ra khỏi những vấn đề có dính dáng đến vật chất. Tôi đề nghị anh phân công cụ thể trong ban giám đốc công ty. Anh sẽ phụ trách trung, nắm công tác tư tưởng tổ chức, làm chủ tài khoản và nắm lấy khâu vật tư. Lâm sẽ nắm kế hoạch, kỹ thuật, đời sống. Phân công như thế là hợp lý. Lâm sẽ không từ chối được.

Năm Đen gật đầu:

• Tôi nhất trí điều kiện của cậu nhưng có điều tôi chưa hiểu.
• Anh chưa hiểu chỗ nào?
• Lâm phụ trách kế hoạch thế cậu vẫn làm trưởng phòng à?
• Tôi không làm trưởng phòng nữa.
• Tại sao?
• Lâm làm kỹ sư, phụ trách kế hoạch và kiêm làm trưởng phòng thì đúng hơn vả lại tôi không làm việc với Lâm được. Tôi có được học kế hoạch đâu.
• Vậy cậu sẽ làm gì?
• Tôi sẽ không làm gì cả.
• Cậu nói thế nghĩa là thế nào? Cậu định bỏ tôi à?

Thịnh cười;

• Bỏ anh thì tôi đi đâu. Anh tương tôi khoái được bỏ chức trưởng phòng kế hoạch à. Vì tình thế bắt buộc. Vả lại như thế tốt hơn. Còn tôi, tôi sẽ là trợ lý giám đốc, được không?
• Tất nhiên, nhưng đó không phải là một cái chức.

Thịnh gật đầu:

• Đúng! Không phải chức. Có điều là quá độ thôi. Trước mắt tôi phải dành hết công sức cho anh. Anh mạnh thì tôi mới mạnh được. Mà khi anh mạnh rồi thì một cái ghế cho tôi có nghĩa lý gì.

Năm Đen cười hà hà:

• Cậu nhìn xa trông rộng thật. Tôi bái phục cậu sát đất.
• Như thế có nghĩa là ta đã hạn chế hoạt động của Lâm đến mức tối đa, nhưng bề ngoài thì không có vẻ gì như vậy cả. Tôi tin la hiệu quả công việc của Lâm còn xuống thấp hơn nếu anh làm được một điều.
• Điều gì vậy?
• Lập tức nắm lại dây cương và quyết đoán hơn trong cương vị thủ trưởng. Tất nhiên là phải có lý. Việc ấy tô sẽ giúp anh. Làm được việc này là anh đã bước đầu bước sang kế hoạch loại trừ. Chúng ta phải làm cho Lâm đơn độc, chán nản, bất mãn. Và nếu cần có thể buộc anh ta phạm tội.

XII

Tổng cục phó Ba Sơn thật cao tay. Nươc cờ ông đi ngọt sớt đã cứu vãn tình thế một cách không ngờ. Dư luận về Thực hầu như không bay về được đến tổng cục. Thực đã vĩnh viến biến vào bóng đêm mang theo luôn cả những liên quan với ông. Ông chỉ mong nó đừng làm gì dại đột nữa.

Cuộc chạy đua nước rút của ông đã có kết quả. Ở đại hội Đảng bộ toàn nghành cao su ông là đại biểu duy nhất có giá được cử đi dự đại hội Đảng toàn quốc khoá tới. Như vậy là, nếu cứ theo cơ cấu, khả năng trúng uỷ viên Trung ương xác suất một phần trăm. Một phần trăm ấy sẽ được quyết định bằng những thành tích của ngành cao su thực chất đang do ông điều hành gần nửa năm nay, Tư M ạnh n ằm chữa bệnh nước ngoài. Th ư m ới đ ây của Tư Mạnh cho biết ông đã chính thức xin về hưu, và đề nghị cấp trên bổ nhiệm ông tạm thay thế với cương vị là quyền tổng cục trưởng.

Đối thủ chính của Ba Sơn là một tổng cục phó khác. Xét về quá trình thì kẻ tám lạng người nửa cân. Ông ta hơn Ba Sơn ở chỗ có bằng cấp và khả năng chuyên môn. Nhưng ông hơn ông ta ở khả năng tổ chức quần chúng. Ông có chân rết đến tận các cơ sở. Cái yếu cơ bản của ông ta do Ba Sơn nhận xét: Ông ta dựa vào vũ khí công khai và sự vô tư, trong khi ông biết dựa vào vũ khí bí mật, có tính toán. Ông ta chỉ phô diễn năng lực và chí tuệ và hoàn toàn quên rằng trong cuộc đua này, năng lực và chí tuệ không đủ để chiến thắng. Cái hơn hẳn của Ba Sơn, so với ông ta là những mối quan hệ, giao tiếp có hiệu quả với cấp dưới và cấp trên.

Cố nhiên, mặc dù có những lợi thế, Ba Sơn không đánh giá thấp đối thủ của ông. Xét về tương quan lực lượng chưa hẳn ai hơn ai. Chấp nhận bỏ phiếu như thế là đánh bạc với số phận. Ông không quen với những cuộc chiến đấu đầy hên xui như thế. Ngày xưa, trong chiến tranh ông ta chỉ chịu bước vào trận khi đã chắc chắn thắng chín mươi phần trăm. Ông ngấm ngầm chuẩn bị vũ khí bảo đảm cho chiến thắng.

Đại hội diễn ra bình thường cho đến trước khi bỏ phiếu. Chỉ đến lúc giới thiệu danh sách ứng cử viên ông mới tung ra con chủ bài của mình. Đấy là bức thư tố cáo vị tổng cục phó kia có liên quan đến một vụ bê bối về tiền bạc và đề nghị đại hội xem xét lại lời giới thiệu. Một số người khác đề nghị đối thủ của ông rút tên khỏi danh sách.

Đúng lúc ấy thì Ba Sơn đứng lên xin phép đại hội được phát biểu. Ông nói:

• Là một đại biểu tham dự đại hội tôi rất xúc động trước tinh thần nói thẳng nói thật của anh em công nhân. Nhưng xét về mặt pháp lý chúng ta không có căn cứ gì để buộc tội đồng chí của mình. Bức thư là bức nặc danh và chỉ nói rất chung. Trong khi từ xưa đến này chúng ta được biết đồng chí Tư Nghĩa là đồng chí hoàn toàn trong sạch. Vì vậy, tôi đề nghị cứ giữ nguyên tên đồng chí Tư Nghĩa trong danh sách đề cử.

Tư Nghĩa sửng sốt trước ngọn đòn bất ngờ không biết ứng sử ra sao. Thanh minh thì không đủ thời gian. Nói bức thư vu khống thì không được. Mà rút tên thì ít nhiều chứng tỏ là mình có liên quan. Những người ủng hộ Tư Nghĩa hoang mang. Còn những người lưng trừng thì lập tức xác định thái độ. Cái khoảnh khác mong manh ấy đã làm lệch hẳn cán cân. Không ai kịp phán đoán, phân tích, kết luận.

Ngay từ phút ấy Tư Nghĩa đã bị loại khỏi vòng đua không cần chờ đến phàn bỏ phiếu.

Ba Sơn thở phào như chút được gánh nặng. Nhưng ông không đi quá xa. Ngay sau khi đại hội chính ông đã sổ toẹt bức thư nói rằng nó không có ý nghĩa gì cả. Có thể coi là một sự vu khống bịa đặt. Ông bảo Tư Nghĩa đừng bận tâm nhiều về bức thư và đề nghị Tư Nghĩa thế chân ông khi ông lên làm tổng cục trưởng. Trong tương lai sẽ phải thay thế ông khi ông về hưu. Vậy là đang từ đối thủ Tư Nghĩa bỗng nhiên chuyển sang vị thế của kẻ chịu ơn ông. Tư Nghĩa cũng thở phào vì tránh được khỏi phiền phức. Ông biết mình không có tội gì cả nhưng ông hoàn toàn không thích sự phiền phức. Có điều ông đã nghĩ nát óc về bức thư kia. Ông đã phí công vô ích. Những người chân thành và vô tư như ông làm có thể hiểu được sự dích dắc đằng sau bức thư và cái phức tạp rối rắm của cuộc đời?

Năm Đen bước vào đúng lúc Ba Sơn đang ngồi uống cà phê một mình. Ông ngẩng lên:

• Ủa, Năm Đen hả? Về tự bao giờ vậy cháu?

Năm Đen lễ phép:

• Thưa chú Ba, con mới về.

Ba Sơn cười:

• Thôi! Làm gì mà thưa gửi thịnh trọng quá vậy. Mày làm tao nhớ đến lúc mày quát lính quá. Giá nói chuyện với cấp dưới mày được mười phần trăm nhũn nhặn như vậy thì tốt quá.

Năm Đen gãi đầu cười hì hì.

• Cười cái gì, tao phê bình mày đó nghen. Mày làm giám đốc công ty chứ không phải làm cha thiên hạ. Cái máu gia trưởng đó không ổn đâu. Thôi, ngồi xuống đây đi. Uống gì để tao kêu?
• Cho con ly đen.
• Cứ vậy tao chịu đó. Thưa gửi nhiều quá mệt lắm. Người ta sẽ bảo mình là chủ nghĩa gia đình. Với lại cái tạng mày nói năng như sấm, thưa gửi nghe nó không lọt lỗ tai. Sao, tình hình dưới công ty thế nào?
• Dạ cũng bình thường, chú Ba. Năm nay tụi con có khả năng khai hoang vượt chỉ tiêu.
• Ba Sơn gật đầu:
• Vậy là tốt. Tao khen mày và thằng Thịnh về cái vụ thằng Thực. Nhưng cẩn thận không chết đó nghe con. Tại sao tụi mày lại để sự việc ra nông nỗi ấy?

Năm Đen thăm dò:

• Thưa chú Ba, sự việc có gì nghiêm trọng lắm đâu. Nhưng chỉ tại cậu Lâm…

Ba Sơn quắc mắt:

• Tại sao lại tại thằng Lâm? Nó không có trách nhiệm khi phanh phui những bê bối của chúng mày? Tao hỏi nó có bán bột mì tiêu chuẩn của công ty không? Nó có lấy quỹ lương để mua tàu đánh cá không?

Năm Đen sợ sệt:

• Thưa chú Ba…

Ba Sơn gạt ngang:

• Tao nói vậy thôi. Đã có gan ăn cắp thì có gan chịu đòn. Tuyệt đối không đổ vấy cho ai khác. Ăn vụng thì phải biết chùi mép con ạ. Không sẽ có lúc không ai cứu nổi đâu. Làm được việc là tốt nhưng đừng ỷ lại vào đó mà phá phách làm tàng, tao nói trước, phải tém dẹp ngay những vụ tương tự đi. Cấm tuỵêt đối xảy ra những vụ tiếp theo. Không thì coi chừng, nghe rõ chưa con.

Năm Đen co rúm người lại:

• Thưa chú Ba, con nghe rõ.

Giọng Ba Sơn dịu xuống:

• Biết nghe như vậy là tốt. Tao thương mày ở chỗ biết nghe. Sao, bây giờ có gì cần tao chi viện không?

Năm Đen dè dặn:

• Thưa chú Ba, có.

Ba Sơn hất đầu:

• Nói đi, tao nghe đây.
• Thưa chú Ba, tình hình là như vầy: ở dưới công ty đang có dịch bệnh dữ lắm. Tụi con vừa đi kiểm tra một vòng xong. Công nhân cũng hoang mang và công việc thì đang ở giai đoạn chạy đua nước rút. Trong khi đó ở dưới Trạm xá các nông trường không còn một viên thuốc nào.

Ba Sơn chau mày:

• Thế thuốc tổng cục cấp theo tiêu chuẩn định lượng cho công nhân đâu?

Năm Đen gãi đầu, lúng túng:

• Thưa chú Ba…
• Biết ngay mà. Tao nói có sai đâu. Lại bán lấy tiền xài rồi phải không? Ăn uống cũng phải biết chỗ ăn chớ, ăn gì mà ngu quá vậy! Tụi bay ăn như vậy là ăn trên xương máu con người đó, hiểu không?
• Thưa chú Ba, tụi con trót dại…
• Trời ơi, trót dại. Hai lần trót dại như vậy thì tàn đời trong Chí Hoà con ơi. Thế mày đã gặp ban y tế chưa?
• Dạ gặp rồi. Nhưng họ bảo tổng cục cũng không có thuốc. Họ nói sẽ báo cáo lên Bộ y tế.

Ba Sơn suy nghĩ một lúc lâu. Ông bỗng thấy trong mình trào một nỗi đắng cay. Ông đã tạo dựng cho bao nhiêu người chỗ đứng. Ông cũng tạo điều kịên để họ có nhứng thu nhập khá nhưng hợp pháp. Những người cần thiết thì ông cấp đất cấp nhà. Cả những vật liệu quý để họ có thể xây dựng cơ ngơi. Chỉ riêng Năm Đen, ông đã biếu không cho nó cả rừng gỗ quý. Nhưng không hiểu sao nó khôngchịu rừng lại. Nó không hề biết ăn trông nồi ngồi trông hướng bao giờ. Đụng cái gì nó cũng ăn. Và mỗi lần nuốt không trôi thì lại cầu cứu ông. Của cải ông nắm trong tay đâu phải là vô hạn. Ông rùng mình nghĩ rằng sẽ có lúc mình không điều khiển nổi lũ âm binh này. Nhưng bỏ nó thì ông không nỡ. Ông không quen bỏ những người minh cưu mang trong cơn hoạn nạn. Vả lại, đây là chuyện có liên quan đến hàng vạn con người. Đành phải nhắm mắt đua chân lần nữa thôi. Không có cách nào khác cả.

• Thôi được – Ba Sơn gằn giọng – Tao sẽ ra tay cứu mày lần này. Nhưng nhớ lần cuối cùng đó nghe. Ngày mai, mày sẽ được nhận thuốc với điều kiện phải lập tức đưa ngay về phòng y tế công ty. Tao sẽ ra lệnh cho ban y tế cử người xuống ngay vùng có dịch bệnh.
• Nhưng công ty chưa có phòng y tế.

Ba Sơn giận dữ:

• Mày làm ăn gì kỳ cục vậy. Phải thành lập phòng y tế ngay. Chọn lấy vài nhân viên. Tao sẽ cử một bác sĩ xuống làm trưởng phòng.
• Dạ, con cám ơn chú Ba.
• Thôi khỏi. Cách cám ơn tốt nhất là mày làm ăn cho đàng hoàng. Tao nói lại một lần nữa: Chấm hết tất cả những việc làm bậy bạ của mày đi. Còn với thằng Lâm, tao cấm mày không được gây sự với nó. Hiểu chưa?
• Dạ thưa chú Ba hiểu.

Ba Sơn đứng dậy:

• Thôi được rồi. Về đi.

Từ sau bữa noó chuyện với Lâm, Chín Lương luôn thấy trong mình bứt rứt không yên. Bây giờ ông mới thấy thèm tâm trạng thanh thản của người lính những năm chiến tranh. Đúng vậy ông cũng có những lo âu, nhưng mọi lo âu chỉ hướng vào một mục tiêu duy nhất: chiến thắng. Ông kiên trì chịu đựng gian khổ, hy sinh và chiến đấu vì mục tiêu đó.

Cũng như nhiều người bước vào chiến tranh, ông nghĩ rằng cứ chiến thắng là có tất cả, có cuộc sống ấm no hạnh phúc, có chủ nghĩa xã hội. Không loại trừ niềm tin đó đã giúp thêm sức mạnh cho ông. Ông trở về Sài Gòn với cảm giác ngây ngất vì chiến thắng và cả những cặp mắt thán phục, những lời xung tụng của bạn bè và ông thật thà tin rằng chúng ta đã trở thành một trung tâm của thế giới. Con đường dẫn đến một vương quốc giàu mạnh đã nằm trong tầm tay. Chất men say của chiến thắng quá vĩ đại và lớn lao đã gieo vào lòng ông cái suy nghĩ ngây thơ: ông có thể làm được tất cả mọi thứ. Nó khiến ông hoàn toàn không một chút đắn đo khi nhận những cương vị mới mà tổ chức giao cho. Ông đã nhận lấy chúng mà không cần chuẩn bị gì cả.

Ba năm chuyển qua ba vị trí công tác, người anh hùng trong các lao tù của Mỹ Nguỵ ngày xưa đã thở dài bất lực. Ông đã hiểu ra một chân lỹ đơn giản: không thể bắt tay vào nhiệm vụ mới mẻ này chỉ bằng vào những thứ ông có trong tay… Hoá ra đánh xong giặc chưa phải là tất cả. Đó chỉ mới là bắt đầu. Cái mục tiêu ấm no xem ra vẫn khá xa xôi. Và đạt được nó không chỉ đòi hỏi sự dũng cảm mà còn đòi hỏi nhiều phẩm chất khác.

Nhưng cái chân lý đơn giản ấy không phải là tất cả mọi người đều hiểu được. Bằng chứng là xung quanh ông, ngay trong công ty này có biết bao nhiêu người với những nắm tay trần, phớt lờ các thứ chìa khoá cần thiết vẫn đang lăm le tìm cách mở cánh cửa tương lai. Có người tỉnh ngộ đã rút lui sau khi đầm đìa máu me. Nhưng không ít người không cam tâm chịu thất bại vẫn hăm hở xốc tới. Không có chìa khoá thì họ dùng cuốc thuổng, gậy guộc. Để họ đạt được mục đích, trớ trêu thay họ dùng đến cả bọn khoét vách, đục tường. Kết quả là cánh cửa chưa mở được nhưng ngôi nhà đã tan hoang. Kẻ gỡ cái quạt, người rút cầu chì người khác thì tháo lavapô, cánh cửa tủ. Cuộc sống ấm no không có mà cuộc sống bình thường cũng mất nốt. Trớ trêu thay.

Ai đã đưa công ty đến tình trạng này? Năm Đen. Nhưng cũng không thể nói là ông vô can. Chín Lương chua chát nghĩ. Ông là nạn nhân nhưng cũng chính là thủ phạm. Ông đã không dám đấu tranh. Nhưng đấu tranh với ai? Với Năm Đen ư? Anh ta là người đồng chí của ông anh là người cưu mang ông. Không lẽ ông lại chống lại đồng chí của mình, chống lại người mà mình mang ơn. Không! Ông không thể phản bội lại bạn bè. Ông không thể. Đấy là lý do khiến ông cứ nhắm mắt ký tên vào những lệnh xuất không đúng của Năm Đen. Ông làm ngơ cho Tư Chiếm làm mưa làm gió, buôn bán, móc ngoặc, thậm chí ăn cắp. Và như vậy, ông, chính ông đã đồng loã với những kẻ phá hoại vô tình và hữu ý kia. Mà ông tin rằng họ sẽ không dừng lại ở đó.

Ý nghĩ thoáng qua làm Chín Lương ớn lạnh. Không có dấu hiệu gì là Năm Đen sẽ dừng lại. Bằng chứng là anh ta vẫn tiếp tục một cách cuồng nhiệt những hành động của mình mà không có một cái thắng nào có thể thắng lại được. Tác động tai hại của những hoạt động ấy cũng sẽ không dừng lại ở đây. Chín Lương dùng mình khi chợt nghĩ rằng cái nguy cơ mất nước vẫn còn nguyên đó. Tai hoạ không bắt nguồn từ đâu xa, từ cái gì trừu tượng mà bắt nguần từ những vết rạn như thế này đây

XIII

Chiến dịch gỡ lại uy tín cho Năm Đen do Thịnh triển khai thành công mĩ mãn. Năm Đen đã lấy lại được phong độ của mình. Sau vụ phân công trong ban giám đốc thì thế cờ coi như đã hoàn toàn lật ngược. Dư luận không còn ai nghi ngờ hay bàn tán gi về uy tín của Năm Đen ở tổng cục và cả ở công ty.

Lâm rất mừng vì dịch bệnh được rập tắt nhanh chóng. Anh hoàn toàn không nghi ngờ gì mà thậm chí còn thầm phục cái thế của Năm Đen ở tổng cục. Việc phân công trong ban giám đốc theo anh là hợp lý. Điều làm anh suy nghĩ có lẽ chỉ là ở chỗ vai trò của anh Thịnh. Anh muônd Thịnh tiếp tục làm trưởng phòng kế hoạch. Anh không muốn ôm đầu nhiều việc mà kết quả chẳng đi đến đâu. Nhưng Thịnh rứt khoát xin rút ra và Năm Đen cũng tán thành. Vì vậy anh miến cưỡng đồng ý.

Thịnh hài lòng với tiến triển kế hoạch của mình. Tính toán của anh tỏ ra hoàn toàn chính xác. Từ sau vụ kiểm điểm và đặc biệt tổ chức cũng dập tắt dịch bệnh, vai trò của Năm Đen lại càng nổi lên và Lâm lập tức lùi xuống hàng thứ yếu. Thịnh đã có lý khi đề nghị Năm Đen phải nắm lấy công tác đột xuất này. Ở đâu anh cũng khéo léo đến mức cần thiết đề cập vai trò Năm Đen. Sự khéo léo của Thịnh đã lái dư luận theo hướng ngược lại. Người ta đang bất bình với Năm Đen bỗng chuyển sang coi anh như môt anh hùng. Vai trò của Lâm trong việc này lập tức bị gạt ra.

Nhưng Thịnh đã không tính toán hết được. Một biến cố khác xảy ra ngoài dự kiến đã đẩy tương quan giữa Năm Đen và Lâm trỏ về nguyên tình thế ban đầu. Hơn nữa, lợi thế lợi thế có vẻ nghiêng về phía Lâm. Ở đại hội Đảng bộ công ty, Lâm được bầu làm bí thư Đảng uỷ thế vào chỗ Năm Đen. Điều cay đắng hơn cho Năm Đen là anh rớt luôn Đảng uỷ một cách bất ngờ.

Lâm cũng không nghĩ là mình sẽ được bầu làm bí thư mặc dầu anh được đề cử. Thậm chí trước đó anh còn xin rút. Người mừng nhất trong vụ này là Miên và Sinh, bí thư và phó bí thư đoàn công ty.

Khác với Lâm, Miên đánh hơi thấy Năm Đen đã phản công. Bắt đầu sau cái sự việc chưa từng thấy của giám đốc kiêm bí thư Đang uỷ Năm Đen kiểm điểm trước hội nghị ban giám đốc mở rộng. Cô nhanh chóng hiểu ra rằng đây là do bàn tau đạo diễn của Thịnh. Như vậy có nghĩa là họ đã bắt đầu gượng lại được, và Lâm sẽ rất khó khăn. Ý nghĩ ấy càng được cũng cố khi cô biết rằng người ta đang bí mật tìm cách xoá một số tài liệu có liên quan đến việc làm ăn mờ ám để bịt đầu mối. Và cùng với việc phân công lại ban giám đốc thì Miên biết rằng Lâm có khả năng bị vô hiệu hoá hoàn toàn.

Lâm đã tỏ ý nghi ngờ sau khi nghe ý kiến của Miên. Anh đã gây thơ chứng minh cho Miên rằng sự phân công đó là hợp lí. Rằng Miên quá đa nghi. Còn việc hồ sơ thì anh tỏ vẻ không quan tâm. Anh nói anh biết nhưng anh không mấy coi trọng cái quá khứ, không muốn bới lên cái đống rác của quá khứ. Cái quan trọng là cái đang làm và sẽ làm. Anh quá trân thật và vô tư. Anh thẳng thắn đến mức không hiểu cả những điều gì ngoắt ngéo. Miên bất lực và đau xót là đã không chứng minh được cho anh thấy sự hợp lí của vấn đề. Vì thế khi được tin anh trúng bí thư Đảng uỷ, cô mừng rơn. Không phải cô mừng vì sẽ được anh giúp đỡ mà mừng vì tình thế tương quan. Anh đã có thêm một vũ khí có hiệu quả để tiến hành những hoạt động đúng đắn của mình. Rồi Năm Đen sẽ chết cay chết đắng vì kết quả này cho mà xem. Miên nghĩ thế.

Quả là Năm Đen đã nửa cười nửa mếu khi bước chân ra khỏi hội trường. Anh không hiểu được. Không sao hiểu được. Từ hội trường sang phòng giám đốc có mấy bước chân mà anh thấy người mình run lên, quãng đường hầu như xa đến tận cùng. Anh thất thểu bước đi cúi đầu xuống. Hai bàn tay run rẩy của anh chới với trong không gian trống trải. Anh có cảm giác đất dưới chân anh đang ầm ầm lao xuống cuốn đi tất cả những gì do anh xây dựng nên. Đây là một sự thất bại hoàn toàn, thất bại không phương cứu vãn. Cái quyền lực anh đã tốn bao nhiêu công sức mới lấy lại được dã lại vụt bay đi. Nó đang mỉm cười diễu cợt anh. Trong anh bỗng loé lên ý nghĩ đau xót là mình bị phản bội. Họ đã trả ơn anh đề bạt, cất nhắc họ như thế đấy. Những người mà anh đã cưu mang. Anh đã bị gạch tên khỏi danh sách một cách thôbạo và nhanh chóng đến mức anh không lường trước được. Cho đến trước giờ bỏ phiếu, anh vẫn tin là mình còn giữ được ghế bí thư. Cùng với tâm trạng thất vọng nỗi căm giận cũng tăng lên. Không, anh không thể sống chung với Lâm được. Chỉ có thể hoặc thế này, hoặc thế kia. Chính Lâm đã khuấy động sự bình yên của công ty và đưa anh vào một tình thế lố bịch như thế này. Lâm đã tạo ra cho người ta sự cọ sát, so sánh. Bây giờ sẽ chẳng còn chiến lược, chiến thuật gì hết. Sẽ chỉ còn có sự đối đầu. Chẳng có gì để che giấu nữa. Anh căm thù anh ta. Căm thù anh ta…

Lúc Chín lương lên phòng giám đốc thì Năm Đen đã bình tĩnh trở lại. Nét mặt cau có, anh đang ngồi hút thuốc ở sa lông.

• Tôi vào được không? – Chín Lương hỏi.
• Anh chín à, vào đi.

Chín Lương ngồi xuống phía đối diện Năm Đen, anh nhìn quanh:

• Thịnh đâu?
• Thịnh lên tổng cục.

Chín Lương im lặng nhìn vẻ cau có của Năm Đen một lúc:

• Anh buồn à?
• Thì anh bảo tôi vui sao được, anh Chín.

Chín Lương an ủi:

• Tôi biết tâm trạng của anh. Nhưng tại sao anh lại buồn. Tôi nghĩ lẽ ra anh phải vui mới đúng chứ.

Năm Đen cảnh giác:

• Tại sao tôi lại vui?
• Vì cuộc sống vẫn đi lên. Hôm nay anh làm bí thư, ngày mai người khác làm bí thư. Đó là lẽ đương nhiên. Điều đáng buồn là anh sẽ tiếp tục làm bí thư kia!
• Nghĩa là tôi đã hết xài được rồi chứ gì? – Năm Đen cáu.
• Hết xài thì chưa… nhưng đã đến lúc phải nhường dần cho lớp trẻ. Tôi nghĩ là đại hội đã sáng suốt khi lựa chọn. Anh Lâm là người có năng lực.

Năm Đen chua chát:

• Sao anh không nói thẳng ra là tôi không có năng lực đi có hơn không. Nói thật nhé: Nếu tôi không có năng lực thì cũng có khối kẻ không có năng lực.

Chín Lương ràu ràu xãc nhận:

• Anh nói đúng. Tôi là một trong số đó.
• Nhưng chúng ta có công lao, chúng ta đã kinh qua thử thách trong chiến tranh.
• Không phải cứ kinh qua thử thách chiến tranh là có thể làm gì cũng được, anh Năm ạ. Sự nghiệp này không chỉ của tôi của anh mà là cuộc chạy đua tiếp sức của nhiều thế hệ. Phải biết dừng lại đúng lúc. Phải biết trao cờ kịp thời. Nếu không thì chẳng hi vọng điều gì tốt đẹp ở phía trước đâu.

Năm Đen cười gằn:

• nghĩa là theo anh, tôi rớt Đảng uỷ là đúng chứ gì.

Chín Lương gật đầu:

• Đúng.
• Và anh đã không bỏ phiếu cho tôi.

Chín Lương xác nhận:

• Tôi không bỏ.
• Cám ơn anh đã nói thật. Nhưng tôi thật không ngờ. Anh trả ơn tôi thế phải không?

Chín Lương ngạc nhiên:

• Sao lại có chuyện ơn oán ở đây. Đây là sinh hoạt Đảng.

Năm Đen nhún vai:

• Thôi được rồi, bỏ qua chuyện ấy đi. Tôi hi vọng là anh không chỉ lên để giáo huấn tôi. Nếu không có chuyện gì thì xin anh để tôi yên. Tôi mệt mỏi lắm rồi.
• Anh không quen nghe người khác phát biểu chính kiến. Như vậy không tốt đâu. Nhưng thôi, tôi chuyển sang chuyện khác vậy. Tôi lên để báo cáo với anh rằng việc anh đề nghị tôi hợp tác hoá tất cả những vụ bán vật tư trái phép, tôi không làm được.

Năm Đen nhảy bổ lên:

• Hả, anh nói gì?
• Tôi nói là tôi không thể hợp thức hoá những vụ bán vật tư trái phép.
• Tại sao?
• Vì tôi không làm được, thế thôi.
• Nhưng giấy tờ đó do chính anh ký kia mà?
• Phải, chính tôi ký.
• Như thế có nghĩa là khi mọi người khám phá ra tì chính anh phải vào tù chứ không phải là tôi. Hiểu không?
• Tất nhiênlà tôi hiểu.

Năm Đen ngạc nhiên:

• Vậy tại sao anh không làm? Tôi lo việc này là lo cho số phận của anh.

Chín Lương lắc đầu:

• Anh nói không hoàn toàn chính xác. Anh lo cho tôi. Có. Nhưng căn bản là cho chính anh. Tiền anh bỏ vào quỹ đen. Chi tiêu tôi không biết. Người ta chắc sẽ nương nhẹ tôi vì tôi không có thứ gì ngoài hai bộ quần áo và cái ba lô.

Năm Đen lông lên:

• Anh điên rồi! Anh có biết việc đó dẫn chúng ta đến đâu không?

Chín Lương cười chua chát:

• Dĩ nhiên là đến Chí Hoà.
• Vậy tại sao anh không làm theo ý kiến tôi.

Chín Lương nghiêm giọng:

• Vì lương tâm tôi không cho phép.
• Nghĩa là anh muốn rời khỏi cái xe khi nó chết máy.

Chín Lương lắc đầu:

• Tôi không muốn rời khỏi cái xe. Chẳng bao giờ rời bỏ cái xe được nữa đâu anh ạ. Nhưng tôi không chịu nổi cái cảnh người ta xúm nhau quanh cái xe. Không phải nó đi, mà thả sức cấu xé, mỗi người một thứ tuỳ theo ý thích của mình. Rút cục cái xe chỉ còn là đống sắt vụn. Tôi hỏi thật, anh có chịu được cảnh đó không?

Năm Đen nghẹn họng không nói được. Cả người anh run lên bần bật. Cái ý nghĩ là mình bị phản bội lại loé đến. Tất cả đều đã chống lại anh. Mặc xác chuyện cái xe của lão Chín Lương. Mặc xác cái công ty này. Anh cóc cần. Anh chỉ biết là mình đang bị phản bội. Thật là nuôi ong tai áo. Họ đã hè nhau gạt anh ra khỏi chức bí thư Đảng uỷ công ty. Họ đang lăm le ám hại anh và còn âm mưu hất anh ra khỏi cái ghế giám đốc công ty cũng khong chừng. Lần đầu tiên anh lâm vào cảnh ngộ như thế này. Trước đây trong hoạt động lấp lánh ánh sánh của quyền hành. Anh chỉ nhìn thấy những nụ cười và sự quan tâm đầy thiện ý. Người ta tuân thủ anh như tuân thủ một ông vua. Thậm chí anh có bảo chết chắc chắn cũng có người nhận lấy cái chết không chút đắn đo. Vậy mà bây giờ họ đã chống lại anh. Anh đã say sưa trogn hào quang mà quên mà quên đi thói bội bạc tráo trở của sự đời. Nhưng tại sao lại ra thế nhỉ? Anh đã sử xự tốt với tất cả những người xung quanh. Anh đã lôi nhiều người từ vũng bùn lên. Anh đã cho họ cơm ăn áo mặc, địa vị trức tước. Anh khen thưởng công lao của họ nhưng cũng sẵn sàng tha thứ nếu họ sai lỗi. Vậy mà họ đã bán đứng anh. Đang bán đứng anh. Trời ơi, anh như con thú đã bị dồn đến bước cùng. Chẳng còn gì nữa. Chỉ có một khát vọng đạp phá cứ đầy ứ lên anh trong con người anh. Anh thấy nghẹn thở.

XIV

Sau cái tát của Năm Đen vào mặt Chín Lương ngay tại phòng giám đốc, tình hình xấu đi một cách nhanh chóng. Thịnh cay đắng nghĩ rằng tất cả mọi tính toán công phu của anh đã trở thành con số không. Điều anh lo lắng hơn là sự việc sẽ không dừng lại ở đấy. Năm Đen bị dồn đến chân tường đang bộc lộ những phản ứng tự vệ bản năng ngoài sự kiểm soát của lý trí. Thịnh nhanh chóng hiểu rằng, tạm thời anh không thể làm gì được. Mọi sự kìm hãm bây giờ chỉ càng gây ra những phản ứng dữ dội hơn. Trong hoàn cảnh này một làn gió cũng có thể gây cơn bão lớn. Vì vậy Thịnh không muốn bất cứ cuộc họp nào khả dĩ có thể dẫn đến cái hậu quả tai hại mà anh không thể kiểm soát được.

Nhưng Năm Đen Kiên quyết tổ chức cuộc họp. Năm Đen bảo đây là cuộc họp cần thiết để đẩy nhanh tiến độ trồng cao su trong những ngày cao điểm. Thịnh hiểu điều đó cỉ là cái cớ. Năm Đen muốn tổ chức cuộc họp thực tế chỉ muốn chứng minh uy lực của anh sau khi đã mất chức bí thư Đảng uỷ mà thôi.

Mãi đến chín giờ mà giám đốc các nông trường vẫn chưa đến đủ. Lâm sốt ruột hỏi:

• Anh Năm, anh triệu tập giờ giấc thế nào?

Năm Đen khó chịu:

– Tôi triệu tập tất cả phải có mặt từ tối hôm qua.

Lâm đưa mắt nhìn quanh.

• Kể ra cơ bản cũng đủ rồi. Chỉ còn thiếu nông trường năm. Có thể các anh ấy bận chăng. Tôi đề nghị ta cứ bắt đầu cuộc họp đi thôi. Ai đến sau sẽ nghe sau vậy.

Năm Đen miễn cưỡng khai mạc cuộc họp. Anh nhắc lại mục đích ý nghĩa chung của: “ Chiến dịch đồng thời trồng cây cao su”. Sau đó anh nhấn mạnh:

• Đây là một chiến dịch lớn của toàn tổng cục là làm sao phấn đấu đến cuối năm nay chúng ta phải đạt được 97.000 héc ta cao su trồng mới. Đây là mục tiêu lớn nhưng nhất thiết phải đạt bằng bất cứ giá nào. Điều đáng mừng là công ty vừa qua được đánh giá là lá cờ đầu của chiến dịch. Kế hoạch của chúng ta đạt cả chỉ tiêu số lượng và chất lượng, mặc dù tình hình phải nói là cực kỳ khó khăn. Tôi nhiệt liệt biểu dương tinh thần cách mạng của chị em công nhân và sự cố gắng vượt bậc của các ban giám đốc nông trường.

Theo báo cáo của các nông trường thì số diện tích cần phải tiếp tục khai phá trồng mới trong mấy tháng cuối năm là không đáng kể. Vì vậy khả năng đạt được chỉ tiêu cấp trên đã giao là một khả năng hoàn toàn thiết thực, tất nhiên, với khí thế cách mạng tiến công, chúng ta không thể dừng ở đó. Tôi đã thay mặt các đồng chí đã hứa với tổng cục là kiên quyết phấn đấu để đặt chỉ tiêu. Tôi nghĩ là các đồng chí sẽ nhất trí với tôi. Bây giờ tôi đề nghị đại diện các nông trường thử bàn bạc xem khae năng mình sẽ vượt được bao nhiêu?

Giám đốc nông trường 19 đứng lên:

• Tôi hoàn toàn tán thành ý kiến của anh Năm. Về cơ bản xin báo cáo với các đồng chí là chỉ tiêu năm của chúng tôi đã gần hoàn thành. Vì vậy không có lý do gì để dừng lại cả. Chúng tôi xin hứa sẽ thừa thắng xông lên. Về chỉ tiêu chúng tôi phấn đấu vượt 5 héc ta à không, có thể 10 héc ta.

Có tiễng vỗ tay lẹt đẹt, giám đốc nông trường 7 đứng dậy:

• Tôi không biết nói nhiều, cũng không thích nói nhiều. Chỉ xin nói với các đồng chí thế này: chúng toi sẽ làm việc hết sức mình. Xin hứa trước với anh Năm chúng tôi sẽ vượt chỉ tiêu bảy héc ta.

Có tiếng đế của ai đó ở phía dưới nói với lên.

• Sao lại 7 héc ta? Thiếu tinh thần cách mạng thế, tăng lên đi cha nội.

Giám đốc nông trường 7 phẩy tay:

• Thôi được, thì mười héc ta, được chưa.

Sau giám đốc nông trường 7 là giám đốc nông trường 8:

-Thực ra vừa qua tình hình của chúng tôi có khó khăn. Công nhân bỏ đi hết. Dịch bệnh hoành hành. Vì vậy kế hoạch của chúng tôi phải vất vả mới hoàn thành. Không những lẽ vì khó khăn mà chúng tôi thua các đồng chí à? Không. Tôi không nghĩ thế. Vì vậy, thay mặt anh chị em công nhân nông trường chúng tôi tuyên bố: nông trường tôi sẽ vượt chỉ tiêu 10 héc ta.

Tiếng vỗ tay lần này to hơn. Nhưng Lâm không chịu được nữa. Họ làm ăn hay đang giỡn chơi? Anh giơ tay:

• Tôi xin có một ý kiến nhỏ trước khi các đồng chí tiếp tục.

Năm Đen vẻ khó chịu ra mặt:

• Xin mời đồng chí Lâm.

Lâm đứng lên:

• Tôi rất tán thành ý kiến các đồng chí. Vừa qua công ty chúng ta đã có những nỗ lực đáng kể và tổng cục đánh giá điều đó. Nhưng tôi nghĩ chỉ tiêu tổng cục giao cho chúng ta đã là có tính toán. Vả lại chỉ tiêu không chỉ là số lượng mà còn là chất lượng cây cao su. Tôi không nghĩ là chúng ta không được quyền vượt chỉ tiêu. Nhưng mức mà các đồng chí đưa ra vừa rồi, xin lỗi, là hơi tuỳ tiện. Tôi xin hỏi các đồng chí giám đốc nông trường, các đồng chí căn cứ vào đâu mà đưa ra đinhj mức đó?

Giám đốc nông trường mười đỏ mặt:

• Chúng tôi căn cứ vào cái đầu của mình. Chúng tôi muốn thế và chúng tôi sẽ làm được như thế.

Lâm nhún vai:

• Nhưng ý muốn không phải là một căn cứ khoa học.
• Xin lỗi đồng chí phó giám đốc công ty. Khoa học chẳng có ý nghĩa gì nếu thiếu ham muốn. Vả lại chúng tôi còn căn cứ khác.
• Căn cứ gì.

Giám đốc nông trường mười xoè hai bàn tay ra:

• Bàn tay của chúng tôi và bàn tay của công nhân. Chỉ với ý muốn hai bàn tay này mà chúng tôi và giai cấp công nhân mà chúng ta đã đánh gục thằng đế quốc Mỹ có khoa học cùng mình. Lúc ấy xin lỗi các đồng chí phó giám đốc công ty của chúng ta còn đang ở… Truồng.

Năm Đen nhìn Lâm ngồi mỉm cười mà nở nang từng khúc ruột. Nỗi nhục của anh như vơi đi. Có thế chứ. Anh thầm cám ơn giám đốc nông trường 10. Ngọn đèn của anh ta thật hiểm.

• Thôi được rồi – Năm Đen cười ý nhị – ý kiến đồng chí Lâm đáng để ta lưu ý nhưng sẽ bàn sau. Bây giờ đến nông trường Phú Tân.

Giám đốc nông trường Phú Tân lừ lừ đứng lên:

• Riêng tôi, tôi lại thấy ý kiến đồng chí phó giám đốc công ty là đúng.

Năm Đen nhổm hẳn người dậy:

• Cái gì?
• Tôi nói phó giám đốc công ty nói đúng.
• Thôi được rồi, cậu trình bày quan điểm đi.

Giám đốc nông trường Phú Tân nhếch môi:

• Có gì mà anh nghiêm trọng vấn đề quá vậy. Đơn giản là vì chúng tôi không đạt được chỉ tiêu chứ chúng tôi nói gì đến vượt, thế thôi.

Năm Đen nóng nảy:

• Cậu có thể nói lý do?
• Đồng chí phó giám đốc công ty đã buộc tôi phải ngừng công việc trên diện tích tôi đã được giao.

Năm Đen quay sang Lâm:

• Có đúng như vậy không?

Lâm gật đầu xãc nhận:

• Đúng.

Năm Đen gằn giọng:

• Đề nghị đồng chí giải thích việc này trước hội nghị.

Lâm đứng dậy:

• Sự việc đơn giản thế này. Trong số diện tích nông trường Phú Tân đang khai hoang có một phần ba là rừng gỗ quý.
• Nhưng chúng ta là công ty cao su chứ không phải kiểm lâm. Chúng ta không có trách nhiệm bảo vệ rừng. Vả lại đây là diện tích tổng cục giao cho chúng ta. Rừng không phải của riêng ai.

Lâm lắc đầu:

• Nghĩa là rừng không phải của riêng ai thì ta cứ mặc sức ăn phá chứ gì? Vậy đất nước này cũng có của riêng ai, sao ta không bỏ cho kẻ thù tàn phá luôn đi.
• Đồng chí phó giám đốc công ty đừng đi lạc hướng vấn đề- Năm Đen nóng nảy – Tôi không cần rừng. Tôi cần cao su.

Anh nói vậy không đúng rồi. Chúng ta trồng cao su thì cần cao su. Đúng. Nhưng không thể mù quáng bị mắt không biết gì cả, không nghe gì cả. Tôi chỉ xin đưa ra một phép so sánh kinh tế đơn thuần. Có thể không hoàn toàn chíng xác nhưng cơ bản đúng. Chắc chắn các đồng chí quá rõ là một héc ta đất trồng được bao nhiêu cây ao su chứ gì. Tối đa năm trăm cây. Từ lúc trồng cây cao su cho đến thu hoạch mủ ta mất từ năm đến bảy năm. Trong thời gian ấy phải đầu tư mấy bao nhiêu sức lao động và tiền của. Đến khi thu hoạch cao su thì một năm. 1 héc ta cao su có bao nhiêu: Từ hai tấn đến hai tấn rưỡi mủ. Hai tấn rưỡi mủ quý tấn lắm nhưng một héc ta gỗ quý còn quý hơn. Nó vô giá. Không thể tính bằng tiền của đơn thuần được. Xin hỏi thì làm như vậy thì để làm gì?

• Đây là lý do đồng chí ra lệnh ngưng khai hoang ở nông trường Tân Phú phải không?

Lâm gật đầu:

• Phải!
• Nhưng tôi là giám đốc. Sao đồng chí không báo cáo với tôi?
• Tôi chưa kịp báo cáo với anh nhưng tô tin là anh sẽ ủng hộ việc làm đúng.
• Tôi không cần biết cái gì đúng cái gì sai. Tôi chỉ biết chỉ tiêu, mà chỉ tiêu là pháp lệnh. Đồng chí hiểu chứ?
• Không thể nhắm mắt chạy theo chir tiêu, mà không có suy nghĩ tính toán gì cả.

Năm Đen thở hồng hộc như con thú bị thương:

• Không có tính toán gì hết. Tôi ra lệnh: Nông trường Tân Phú tiếp tục tiến độ thi công.

Lâm bình thản:

• Tôi phản đối.

Năm Đen cười gằn:

• Đồng chí là phó giám đốc công ty. Xin nhớ quyền qyết định cao nhất là tôi chứ không phải đồng chí. Tôi chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định của minh.

Đã đến mức này thì không thể dừng lại. Không thể dừng lại được nữa. Lâm nghĩ thế. Anh nhìn thẳng vào mặt Năm Đen:

• Nhưng tôi là bí thư Đảng uỷ. Tôi chịu trách nhiệm trước Đảng về toàn bộ hoạt động công ty.

Năm Đen chợn mắt nuốt nước bọt khan. Anh thấy nghẹn ứ ở cổ họng. Mặt đất xung quang anh bỗng quay cuồng tối tăm. Có một ý muốn ngông cuồng khiến anh thèm muốn điên người tống một quả vào bộ mặt non choẹt với cặp .kính trắng đáng ghét đang đứng trước anh kia. Nhưng hắn không còn là thằng Lâm oắt con nữa. Không phải vậy. Vậy hắn là ai. Bí thư Đảng uỷ là cái quái gì. Anh chẳng cần bí thư, chẳng cần Đảng. Anh không cần. Có một sức mạnh ma quái khiến cho cái ý nghĩ bất ngờ ấy trỗi dậy, như chiếc xe không thắng, đã trôi tuột xuống miệng anh:

• Đảng không là cái cóc khô gì cả. Đảng không có tiền, không có quyền, không có lương. Đảng không thể bẻ nạng chống trời.

Không khí cuộc họp bỗng đăc lại như hoá đá.

XV

Năm Đen không chống lại được nghị quyết của tập thể Đảng uỷ. Sau khi cơn giận xẹp xuống anh ta lập tức thấy ngay lời tuyên bố tai hại đầy tính chất khiêu khích kia. Đúng là giận quá mất khôn. Nhưng anh còn tỉnh táo dừng hành động của mình lại sau lời khuyến cáo của tập thể Đảng uỷ. Có điều anh không thể ngờ rằng chính những lời tuyên bố đó đã đầy những người do dự trong Đảng uỷ đứng hẳn về phía Lâm. Anh lập tức lên gặp quyền tổng cục trưởng Ba Sơn.

Ngược lại với ý muốn của Năm Đen, Ba Sơn phê chuẩn đề xuất của Lâm: Không khai phá trên khu rừng gỗ quý. Để bù lại ông giao cho Tân phú một khu vực khác. Năm Đen nhận quyết định của Ba Sơn hậm hực quay về.

Lâm mừng vì tổng cục đã ủng hộ ý kiến của anh. Nhưng anh buồn vì tình thé của công ty. Với tình hình vừa rồi anh đã tuyên chiến với Năm Đen. Miên nói đúng thật, anh không hy vọng chấp nhận sự nước đôi và tình hình sớm muộn cũng sẽ xảy ra là vậy. Anh chỉ có thể không đối lập với Năm Đen nếu anh chấp nhận những việc làm sai lầm của anh ta. Anh không làm được việc đó. Vậy chỉ còn một cách duy nhất là sẵn sàng bươc vào cuộc đấu tranh. Năm Đen chắc chắn sẽ không nương nhẹ gì nữa. Anh ta sẽ tìm mọi cách để đè bẹp anh. Không phải vì công việc mà vì lòng tự ái bị tổn thương của anh ta. Còn anh, anh cũng không được phép do dự. Mỗi sai lầm của Năm Đen dù vô tình hay hữu ý cũng đều phương hại tới hoạt động của công ty, đến số phận hàng vạn con người.

Lâm thấy mừng vì sự nhất trí trong thường vụ Đảng uỷ công ty. Bên anh còn có Miên, Sinh, và những bạn trẻ yêu chân lý. Có những người đã tỉnh ngộ trước lẽ phải như Chín Lương. Vũ khí của anh cơ bản là sự trong sáng, chân thành, tính đúng đắn và khoa học. Anh chấp nhận đối đầu với Năm Đen vì anh tin vào chính anh. Anh tin vào tất cả mọi người.

Lâm không quan tâm đến việc làm thế nào để đối đầu với Năm Đen. Anh còn khá nhiều việc phải làm. Buổi họp với giám đốc nông trường đã phần nào chứng minh nỗi lo của anh là có căn cứ. Căn bệnh thành tích đang làm loá mắt những người lãnh đạo ở đây. Và họ sẽ chạy theo cái đó bằng bất cứ giá nào, bất chấp cả những căn cứ khoa học, những tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng. Với cương vị phó giám đốc phụ trách kế hoạch và kỹ thuật anh có trách nhiệm phải tìm hiểu và xem xét vấn đề một cách căn cơ.

Sau khi xuống nông trường Phú Tân để kiểm tra một lần nữa xem lệnh ngừng khai hoang trên khu vực rừng gỗ quý có được thi hành không, anh dự tính sẽ sang nông trường 10. Lâm xót xa nhìn một diện tích rừng lớn đã bị đốn trụi. Phần lớn gỗ quý đã được chuyển đi. Lâm không rõ nó được chuyển đi đâu nhưng anh biết sẽ có một số lượng không ít được chuyển ra thị trường hay chuyển về nhà những người có máu mặt ở nông trường và công nhân không hi vọng gì được ở những sản phẩm gọi là “tận thu” này.

Lâm đến nông trường 10 thì khoảng mười giờ. Nông trường bộ vắng như chùa Bà Đanh. Giữa sân nông trường có một cái máy kéo Liên xô đầy bụi đất có lẽ đã đậu ở đây từ lâu lắm. Nó đã bị hư hại gì đó. Ngay dưới dòng chữ bằng tiếng Nga CCCP có ghi một dòng chữ tiếng Việt bằng phấn trắng nguệch ngoạc: “ Của cho cứ phá”. Lâm lắc đầu, chỉ dòng chữ hỏi Sinh:

• Cậu thấy thế nào?

Sinh gật gù:

• Hơi chua xót. Nhưng mà đúng. Anh chưa đến nông trường 5 đó thôi. Cả một nghĩa địa xác xe Liên Xô. Xe còn mới nguyên lành. Vậy mà ghế mất đằng ghế, đèn mất đằng đèn. Chỉ thiếu điều người ta xả bánh nó ra để cắt dép. Lát nữa tôi chỉ cho anh xem cái chợ trời bán xăng dầu ở đây. Anh muốn mua cả trăm lít cũng có.

Nhưng Sinh bỗng rừng lại. Hình như có tiếng trẻ con khóc ở đâu đây. Lâm cùn lắng tai nghe. Có tiếng khóc thật.

Sinh này, có tiếng ai khóc ở đâu đấy nhỉ. Cậu có nghe thấy không?

Sinh gật đầu:

• Tôi cũng nghe tiếng khóc. Nhưng chưa biết ở đâu.

Lâm nhìn quanh. Trời nắng chang chang như đổ lửa. Có một chiếc thùng chở hàng kín mít cao khoảng 1.5 m rộng 2 m đặt giữa sân. Điều làm cho Lâm ngạc nhiên là trên chiếc kômét này có treo một chiếc biển nhỏ dòng chữ sơn đỏ: Trại giam. Bên cạnh đó là một chiếc khoá Trung Quốc to tướng. Chẳng lẽ người ta giam người ở đây sao?

• Hình như có người bị giam trong kômét, anh ạ – Sinh bảo.

Lâm nhún vai:

• Không có lẽ. Lâm kéo Sinh đến bên chiếc thùng chở hàng gỗ nhẹ:
• Có ai trong đó không?

Có tiếng trẻ con khóc ré lên rồi một giọng phụ nữ run run:

• Tôi đây…

Lâm giật mình:

• Chị làm gì ở trong đó?

Giọng trong thùng tỏ vẻ sợ sệt:

• ông là ai?
• Tôi là phó giám đốc công ty.
• Thưa ông phó giám đốc tôi bị giam.
• Tại sao chị bị giam?
• Chuyện dài lắm, thưa ông.

Lâm sãng giọng:

• Nhưng ai giam chị?
• Thưa! Giám đốc nông trường.

Lâm lặng đi. Anh không tin ở tai mình nữa. Như thế này thì thật quá quắt. Hay ở quá lâu những nơi rừng rú như thế này người ta đã quen xài luật rừng rồi sao? Anh quay sang Sinh:

• Cậu tìm gấp giám đốc nông trường giúp mình.

Lâm bước vào nông trường với ý nghĩ không vui. Theo Sinh cho biết thì giám đốc nông truờng 10 Võ Đại là người quyết đoán, năng động và sáng tạo. Phải cái hơi nóng tính. Nhưng gì thì gì, bắt giam người bất chấp luật pháp thì không còn thuộc phạm vi nóng tính nữa rồi. Đi xa hơn nó có biểu hiện sự vi phạm nhân quyền. Nó có dáng dấp của những vụ ức hiếp, trù dập và không có vẻ gì là một hiện tượng cá biệt. Người ta cũng không có ý giấu diếm nó khi treo trên chiếc kômét hai chữ Trại giam. Nghĩa là việc này có thể xảy ra phổ biến, công khai. Nếu vậy thì đáng sợ thật.

Nửa giờ sau, Sinh mới tìm được giám đốc Võ Đại. Cùng đi với Võ Đại có ba bốn người ở nông trường bộ mặt đỏ ngay vì hơi rượu. Võ Đại bắt tay Lâm cười:

• Anh chờ lâu quá không? Hôm nay đội khai thác cơ giới tổ chức sơ kết công tác khai hoang. Bọn tôi phải ghé qua một chút cho anh em mừng. Mà sao anh không báo trước để tụi tôi đón.
• Có gì đâu mà đưa với đón. Anh làm như tụi tôi là quan không bằng.

Đại cười hì hì:

• Không quan thì cũng là bí thư Đảng uỷ kiêm phó giám đốc công ty. Tôi rất chịu tính quyết đoán của anh. Theo tôi, anh quyết định ngừng khai hoang ở nông trường Tân Phú là đúng. Tình hình ổn chứ anh?

Lâm ngạc nhiên. Anh ta nói thực hay nói đùa. Nếu anh nhớ không lầm ở cuộc họp trước chính anh là người công kích anh mạnh mẽ nhất. Hay anh ta đánh hơi thấy đằng sau đó có gì bất lợi cho Năm Đen và ông bó thư mới cũng không phải là người non tay ấn như anh ta vẫn tưởng?

• Ổn rồi, tôi đã kiểm tra. Thế nào, còn tình hình của anh ra sao? Vụ vượt chỉ tiêu 10 hécta như anh đã hứa ở hội nghị không bốc đồng đấy chứ?

Võ Đại kêu mọi người lấy thuốc, rồi rót nước.

Lâm xua tay:

• Anh bày vẽ làm gì, tôi không hút.

Võ Đại cười.

Tôi quên là anh không nghiện. Cánh trẻ các anh bay giờ hay thật. Chẳng nghiện ngập gì. Còn bọn tôi đủ cả. Trà, thuốc, rượu- Đại cười hì hì – Chỉ có gái là không. Nhưng gì thì gì, công việc vẫn đâu ra đó. Anh cứ tin đi. Riêng vụ 10 hécta, nói thật, cũng có hơi bốc đồng vì lời khích của ông Năm Đen. Tất nhiên là chúng tôi sẽ có cách hoàn thành. Anh yên tâm.

Lâm gật đầu:

• Tất nhiên là tôi tin các anh. Nhưng tôi không quan tâm chỉ tiêu diện tích lắm đâu. Theo tôi có thể không cần vượt diện tích. Cái chính là chất lượng anh Đại ạ. Anh vượt 10 hécta nhưng cây lại chết phân nửa thì không có ý nghĩa gì. Vả lại vấn đề còn ở chỗ sau này cây cao su có cho chúng ta mủ hay không, cho nhiều hay ít.

Đại cười gật gù:

• Tôi hiểu điều đó chứ. Nhưng anh yên chí lớn đi. Cây cao su của chúng ta sẽ có chất lượng cao. Được, bây giờ tôi có việc bàn với anh.
• Anh cứ nói.
• Có phải anh giam người trong chiếc kômét ngoài kia không?

Võ Đại sạm mặt:

• Đúng, là tôi giam.

Lâm chăm chú:

• Anh có thể giải thích lý do được hay không?
• Chồng cô ta là một công nhân vô kỷ luật. Chúng tôi cảnh báo nhiều lần mà anh ta vẫn chứng nào tật ấy. Một bữa anh ta doạ sẽ ném lựu đạn vào nông trường bộ. Chúng tôi truy lùng nhưng không bắt được anh ta. Tôi xét nhà, đề nghị vợ anh ta khai chỗ chồng ẩn náu, nhưng chị ta không khai. Chúng tôi phải tạm thời bắt chị ta để khống chế anh chồng.
• Nhưng tại sao lại bắt chị ta, chị ta có lỗi gì đâu?
• Sao không có lỗi. Chị ta là vợ. Chị ta phải liên đới chịu trách nhiệm.

Lâm lắc đầu:

Anh nói vậy không đúng. Ai làm người ấy chịu. Luật pháp quy định thế đấy. Nhưng anh Đại này, chuyện giam giữ như thế này có thường xuyên không?

• Không, tất nhiên là không thường xuyên. Chỉ khi có những trường hợp đột xuất. Công nhân vô kỷ luật chẳng hạn. Vả lại, tôi không giam, tôi chỉ dạo thôi. Tôi là đại diện cho pháp luật ở nông trường này.

Lâm lắc đầu:

• Anh lại nói không đúng rồi. Anh đứng đầu nông trường. Anh quản lý con người. Nhưng anh không quản lý pháp luật vì vậy anh không đại diện cho pháp luật được.

Võ Đại đỏ mặt:

• Nhưng tôi cần kỷ cương. Tôi không làm vậy sao dăn đe được những kẻ vô kỷ luật, vô tổ chức. Tôi không quan tâm đến phương tiện. Tôi chỉ cần mục đích.
• Phương tiện xấu thì mục đích đạt được không thể tốt. Kỷ cương không chỉ giữ bằng sức mạnh được đâu. Anh ta chỉ đe dọa, anh ta chưa ném lưụ đạn. Như vậy anh ta chưa có hành động phạm pháp. Mà có phạm pháp, thì người bắt anh ta cũng không phải thể là anh. Còn vợ anh ta, anh thả ngay cùng với đứa con. Nói thật nhé: trời nắng như vậy, đứa bé chết trong đó thì anh không thoát khỏi sự trừng phạt của pháp luật đâu.

Võ Đại đuối lý. Vả lại nếu thằng bé con chết thật thì phiền. Mà sao mấy đứa nó nhét thằng nhỏ vào đó làm gì không biết nữa. Thật là ngu hết chỗ nói. Võ Đại hậm hực đứng dậy vớt vát:

• Anh chưa hiểu rõ tình hình ở đây đâu. Nhưng thôi, nể lời anh tôi tha cho cô ta. Có điều, nếu chồng cô ta mà ném lựu đạn vào nông trường bộ thì anh anh chịu trách nhiệm chứ không phải tôi đâu nhé.

Lâm gật đầu:

• Tôi chịu trách nhiệm. Còn anh sẽ phải trả lời trước ban giám đốc vè việc này.

Võ Đại phẩy tay:

• Thả cô ta ra.

Nhận xét của Lâm không lầm, vụ bắt giam người phụ nữ không phải duy nhất, cá biệt. Không khí nghi ngò, sợ sệt bao trùm lên khắp mọi nơi. Hai ngày lặn lội khắp nông trường, Lâm đã gặp được 27 người bị giam trong chiếc thùng kômét ở nông trường bộ. Họ bị trói, bị hành hạ, bị bỏ đói. Lý do căn bản là họ đã dám phản đối những sai trái của giám đốc nông trường.

Sự lộng hành của Võ Đại không dừng ở đó. Theo con số chưa hoàn toàn chính xác Lâm thu nhận được đã có 50 người bị đình chỉ công tác trong đó có 10 ngưừo bị buộc thôi việc, 5 người bị ép nghỉ, mất sức vì đối lập với giám đốc.

Lâm sửng sốt trước những điều mà mình nghe thấy. Anh không ngờ, hoàn toàn không ngờ. Ngay đến Sinh, người đã ở công ty trước anh cũng hoàn toàn không biết những gì đã xẩy ra ở nông trường 10. Có thể vì nó quá xa công ty chăng? Hay vì lý do gì nữa.? anh cũng không thể cắt nghĩa được rạch ròi điều gì đã đẩy Võ Đại đi xa như thế? Bệnh công thần, địa vị, tư tưởng kiêu ngạo nông dân, nay là cái chất lưu manh thảo khấu trong gan ruột đang gặp đất sống dậy.

Người phụ nữ trước đôi mắt vừa sợ sệt , vừa đau khổ, ôm thằng bé vào lòng kể:

• Chồng tôi không phải nạn nhân đầu tiên của ông ta. Những người đi trước anh ấy lần lượt bị loại bỏ vì không cùng ohe cánh. Hồi đầu năm trưởng phòng hành chánh là Nguyễn Văn Dũng bị cách chức không giải thích lý do. Sau này giám đốc vu cho anh nhận tiền hối lộ của gian thương. Rồi trưởng phòng kế hoạch bị ép về hưu mặc dù chưa đến tuổi. Ngược ngạo hơn, mới đây trưởng phòng tại vụ bị đỉnh chỉ công tác, đưa ra khỏi biên chế, xoá tên khỏi danh sách Đảng viên vì đi phép Bắc trễ năm ngày.

Người phụ nữ dừng lại lau nước mắt, Lâm hỏi:

• Họ đã giam chị trong đó bao lâu?
• Ba ngày.
• Họ có chị ăn không?
• Không cho. Họ nói khai thì sẽ cho ăn. Tôi thương đứa con tôi. Nó đang bú. Tôi chỉ sịư nó chết.
• Chị biết anh ấy ở đâu chứ?
• Biết.
• Sao chị không gọi anh ấy về?

Người phụ nữ lắc đầu.

• Họ bại chuyện vu khống chồng tôi đó.

Lâm trầm ngâm một lúc:

• Vậy chị kể cho chúng tôi nghe đi.

Người phụ nữ tiếp tục:

• Chúng tôi ở nông trường này trước ông ta. Chồng tôi là kế toán trưởng ở nông trường. Thật ra tôi cũng không biết ông ta thù chồng tôi vì cái gì. Có lẽ bắt đầu từ chuyện cái séc. Chuyện xảy ta từ hồi ông mới về làm phó giám đốc nông trường. Một hôm, một hôm ông lên phòng tài vụ nói với chồng tôi:
• “ Tớ sắp đi công việc. Cậu chuẩn bị sẵn cho một cái chè que”.

Chồng tôi ngạc nhiên:

“ – Tôi làm gì có chè que mà chuẩn bị cho anh?”

Ông ta mỉm cười:

“ – Giỡn hoài, tài vụ không có chè que là sao?”

“- Nhưng chè que là cái gì?”

Có lẽ đã thấy mình hố, ông ta đỏ mặt:

“ – Thì là cái chuyển tiền đó”.

Các cô ở phòng tài vụ cười váng lên. Chúng tôi cũng phì cười.

• Trời ơi, cái séc mà cha gọi là cái chè que. Nó là tiếng tây chứ có phải tiếng Việt đâu.

Chúng tôi đâu có nghĩ là ông ta lại thù dai thế. Sau này mới biết. Khi ông ta làm giám đốc, lựa một lần chồng tôi không chịu chi theo lệnh xuất phi lý của ông, ông cách chức kế toán trưởng nhưng đuổi việc thì không được. Chồng tôi làm việc không hề sơ xuất điều gì. Một đêm, lúc tôi đang ngủ thì công an huyện đến mang theo, mấy con chó béc – giê nhưng chồng tôi đi vắng. Giám đốc lên loa phóng thanh của nông trường tuyên bố chồng tôi và một anh bạn cùng phòng có liên hệ với phunrô và đang bị truy lùng. Diễn biến quá bất ngờ. Chồng tôi và anh bạ sợ quá bỏ ra rừng. Sau đó họ bắt tôi.

• Thế người bạn chồng chị có vợ con gì chưa không?
• Có, một vợ năm con.
• Họ không bắt chị ấy à?

Người phụ nữ lắc đầu.

• Không bắt được.
• Có người cản họ à?
• Ai ngăn cản họ được. Trước khi họ bắt năm mẹ con sợ quá đã dắt díu nhau không biết đi đâu.

Lâm nhăn mặt như người phải uống trọn một liều thuốc đắng. Sao lại có thể tồn tại một sự thật như thế này nhỉ. Vô lý, thật vô lý. Nhưng sự vô lý ấy lại đang phô bày hiển nhiên trước mắt anh. Hiển nhiên đến mức khó tin.

• Trước khi chị bị bắt, chồng chị và anh bạn có về nhà lần nào không?
• Chồng tôi thì có nhưng anh bạn thì không.
• Anh ấy chốn đi nơi khác à?

Giọng người phụ nữ bật ra như một tiếng nấc:

• Không! Anh ấy bị rắn độc cắn chết ở trong rừng.

Lâm thấy lạnh cứng cả chân tay. Anh ngồi như thế rất lâu. Mãi sau, anh mới nặng nhọc quay sang Sinh:

• Liệu Năm Đen có biết những chuyện nhue thế này không?

Sinh lắc đầu:

• Tôi cũng không biết, nhưng nếu biết thì tình hình cũng vậy thôi.
• Nghĩa là Năm Đen sẽ không can thiệp à?

Sinh ngục đầu:

• Đúng.
• Vì sao?
• Giám đốc Võ Đại do ông ta đưa về. Nghe nói đó là bạn nối khố của ông ta.

XVI

Suốt đêm thịnh trằn trọc mất ngủ. Mãi đến gần sáng anh thiếp đi. Anh suy nghĩ nát nước là chưa tìm ra giải pháp cho tình hình vừa xảy ra.

Năm Đen lại chúng một cú nóc ao. Suốt ruột vì thất bại quá nhanh, Năm Đen đã sốc nổi xông lên; kết quả là cứ giơ ngực cho người ta đấm. Với những quả đấm thôi sơn như quả đấm vừa qua thì đo ván là cái chắn rồi. Năm Đen đã phải chả giá vì không nghe lời can của anh.

Vì sao tình thế lại ra như vậy nhỉ? Đang bình nhiên thế bỗng nhiên sụp đổ tất cả. Như những con bài môđinô. Quan hệ giữa anh và Năm Đen với những người xung quanh mình như cũng được xây dựng trên cơ sở ấy. Vì vậy, một con bài đổ là sẽ kéo theo những con bài khác đổ theo. Không chống đỡ được, không ngượng lại được. Xương sống xua xả ván bài, Năm Đen, một cây đại thụ mà anh vẫn ngỡ là không sức gì có thể nhổ bật nó cũng đã đổ kềnh một cái bất ngờ.

Nhưng cốt lõi vấn đề ở đâu, thì Thịnh không hiểu. Không cắt nghĩa được. Phải chăng là những người xung quanh anh chỉ dựa vào nhau, nương vào nhau mà thiếu một chất keo hết dính vững chắc cần thiết. Hoặc nếu có thì cũng chỉ là một thứ vôi vữa bình thường có thể tan ra bất cứ lúc nào. Có lẽ vì vậy mà ngôi nhà Năm Đen xây lên y hệt như ngôi nhà bằng cát. Nó lập tức sập đổ ngay khi có một ngọn sóng nhỏ quét lên. Có điều làm sao để có chất keo dính kết đó và phải tìm nó đâu thì Thịnh hoàn toàn không biết.

Tất nhiên anh phải cứu Năm Đen bằng mọi giá. Dù muốn hay không muốn Năm Đen cũng là người đã chìa tay cho anh, lôi anh ra khỏi vũng bùn. Số phận của Năm Đen gắn liền với số phận của anh. Vả lại anh không giấu giếm là anh căm thu Lâm. Lâm đã khuấy động đời sống bình thường của anh. Mỗi lần gặp Lâm là anh lại thấy nhói lên cái bóng đen của quá khứ mà càng ngày nó càng thêm giày vò dằn vặt anh.

Thịnh không trách Năm Đen về những biến cố vừa rồi. Mặc dù trong điều kiện tương tự người khác sẽ sử sự thông minh hơn. Đó là bản tính của Năm Đen. Bản tính ấy cho phép Thịnh thi thố những năng lực của anh một cách hoàn hảo và triệt để. Giống như nó cho anh không khí để thở. Năm Đen sống bằng cái bầu không khí của tổng cục còn anh thì sống bằng bầu không khí của Năm Đen. Vì vậy bằng mọi giá anh phải giữ cái bầu không khí ấy cho mình.

Nhưng bằng cách nào? Bằng cách nào đây? Rất nhiều đêm Thịnh đã đặt cho mình câu hỏi ấy. Nhưng anh bế tắc. Lối ra không có mà lối vào cũng mất luôn. Tình thế của Năm Đen và của anh đang ở sát chân tường. Nếu không nhanh chóng thoát ra biết đâu nó đã kịp biến thành cái vực thẳm. Anh không thể để Năm Đen đối đầu với Lâm thêm một lần nữa. Làm như vậy là liều lĩnh vô ích, là đem căn nhà xây bằng cát ra thí cô hồn cho sóng liếm đi. Ý nghĩa mông lung về ngôi nhà trên cát làm Thịnh chợt lé ra một tia hy vọng. Anh đã bất ngờ tìm ra phương thức ứng phó trong hoành cảnh hiện nay. Không, rứt khoát anh sẽ không đối đầu. Phương châm của anh là ngăn chặn. Phải ngăn chặn. Chỉ còn một cách duy nhất bảo vệ ngôi nhà là bằng mọi giá ngăn con sóng lại. Nhưng làm thế nào để ngăn Lâm? Hoà dịu ư? Đã quá muộn rồi. Năm Đen đã chặt đứt dây cầu. Chỉ còn một cách là phải triệt tiêu động lực từ nơi bắt đầu con sóng. Phải lập tức loại Lâm ra khỏi vòng chiến. Thịnh nghĩ đến quyền tổng cục trưởng Ba Sơn.

Thịnh rửa mặt qua loa rồi hấp tấp lên phòng giám đốc.

Năm đen cũng không ngủ được, anh hết hút thuốc, châm trà rồi lại đi đái văt. Anh không chỉ đau khổ, xó xa, căm tức mà còn thấy uất bất lực. Nỗi bất lực như những con mối đáng ghét đang rỉ rả gặm nhấm trong từng thớ thịt và xấm chiếm toàn bộ con người anh.

Từ trước đến nay Năm Đen luôn vững tin ở sức mạnh của mình. Anh vỗn tự hào rằng bất cứ cửa ải nào anh cũng vượt được thậm chí chẳng cần qua cửa. Anh như con trâu mộng luôn giơ cặp sừng ra nghênh chiến chưa hề sợ một kẻ thù nào. Giặc giã kiềng mặt anh, bom đạn kiềng mặt anh.

Nhưng bài học cuộc đời đã dậy anh thật cay đắng. Và quá muộn màng. Anh ngỡ vỡ ra rằng ở đời không chỉ có húc là chiến thắng mà phải biết lúc nào húc, lúc nào không. Kẻ dậy bài học ấy cho anh, cay đắng thay lại là một thằng trẻ con miệng còn hôi mùi sữa. Thịnh nói đúng, anh có thừa vững mạnh nhưng lại thiếu hẳn đi sự mềm dẻo của người đời.

Năm Đen bỗng thấy chua xót cho cuộc đời mình. Thế hệ anh đã phải trải qua những thử thách ghê gớm mà rất ít người còn xương cốt ven toàn. Những tưởng sau chiến tranh mọi việc sẽ tốt đẹp. Nhưng đau xót thay, hết đánh nhau với giặc các anh lại xoay ra đấm đá với nhau. Chính anh, anh cũng đang nhe nanh múa vuốt và sằn sàng nuốt chửng đồng đội của mình.

Vì sao lại có sưh chia đường rẽ lối giữa những người trong chiến tranh đã từng xả thân vì nhau? Cũng như anh không hiểu tại sao anh căm ghét Lâm. Lâm xấu hơn anh ư? Không phải. Lâm sai ư? Cũng không. Vào những lúc sáng suốt anh phải công nhận rằng nhiều ý kiến của Lâm là hoàn toàn hợp lí, hoàn toàn đúng. Thịnh cũng là người có năng lực nhưng so về mức độ hoàn hảo thì Lâm hoàn hảo hơn nhiều.

Vậy tại sao Năm Đen có thể yêu Thịnh, một người có năng lực nhưng đầy khuyết tật mà không thể yêu Lâm. Cũng như anh có thể yêu Ba Thực, Tư chiếm mà không thể yêu Sinh, Miên. Hình như có một cái gì âm ỉ đâu đó xa lắm giống như ngọn lửa của thành kiến, hận thù. Từ tring sâu thẳm của tiềm thức luôn có su hướng bùng lên đốt cháy những suy nghĩ tỉnh táo của lí trí. Rốt cuộc anh chỉ yêu được những người như mình, kém mình mà không yêu được những người khác mình, hơn mình. Rất nhanh chóng bản tích cực đoan đã đẩy những người anh không ưa sang phía những người anh ghét.

Lâm còn bị đẩy đi xa hơn. Từ chỗ chỉ gợi lên trong Năm Đen cái dự cảm bất an, bây giờ Lâm đã thực sự là mối đe doạ của anh. Lâm không chỉ làm mấy đi ánh hào quang trên đầu anh mà đang có nguy cơ hất đổ cái ghế dưới chân anh. Chiếc xe quyền lực đầy đam mê hoặc ngon trớn đã đi quá đà, khiến không còn kịp tỉnh táo để ý đến ngọn đèn tín hiệu trước mắt. Mà ngoặt tay lái thì đã quá chậm. Nhưng làm sao để cho nó đừng lao xuống vực sâu? Làm sao bây giờ? Lần đầu tiên Năm Đen thấy tai lái của mình không còn đủ sự bình tĩnh cần thiết. Có thể tổng cục phó Ba Sơn cũng không cứu được anh.

Tại sao anh cần phải cứu nhỉ? Nói cho cùng thì tình thế của anh có gì đáng ngại đâu. Những vụ làm ăn bê bối do bọn đàn em gây ra Thịnh đã kín đáo xoá hết dấu vết. Đành giằng khó có thể bịt miệng hết thiên hạ nhất là vào lúc uy tín của anh bị suy giảm như thế này. Điều làm anh tạm an tâm là Lâm không cí ý vạch lá tìm sâu. Việc phân công trong ban giám đốc theo ý của Thịnh đã khéo léo gạt anh ra khỏi vấn đề có liên quan. Yếu điểm cơ bản của Lâm, Theo Năm Đen là sự ngay thẳng đến đơn giản. Phải lợi dụng triệt để yếu điểm này của anh ta để hướng anh ta đến những vấn đề vô hại với anh.

Vậy phải hoà dịu với anh ta? Anhkhông thể làm được. Vẫn biết đối đầu với Lâm trong tình hình này là không ích lợi gì nhưng cứ mỗi lần bàn bạc công việc với Lâm anh lại giật thói người vì một tình huống mới, một sự đe doạ mới. Hoá ra những điều xảy ra xung quang bây giờ không gì là vô hại đối với anh. Anh đã hoàn toàn mất khả năng kiểm soát tình hình. Tất cả những thứ đi ra từ bàn tay của anh đã nổi loạn, chơi khăm anh. Anh sẽ chết chìm trong chính bão tố ro mình gây nên, có ý thức và có vô ý thức. Có thể do vậy mà mỗi lần chạm mặt với Lâm, anh đều thấy ngượng ngạo, khó khăn. Một nỗi sợ hãi vô duyên cớ đã ngăn trở anh và Lâm tìm thấy một tiếng nói chung. Đi xa hơn nỗi sợ hãi ấy, như một bản năng sinh tồn, với một sức mạnh ma quỷ đã cuốn nốt những mẫu lý trí còn sót lại. Năm Đen chỉ còn một thèm muốn điên cuồng đè bẹp, đạp nát con người đang ngồi trước mặt anh. Anh ta là căn nguyên nỗi sợ hãi của anh. Mọi suy nghĩ tỉnh táo lập tức biến mất. Chỉ còn ý muốn được trả thù. Anh chống đối tất cả những gì xuất phát từ con người Lâm, chống đối tất cả mọi ý nghĩ cảu anh dù ta dù nó đúng hay nó sai. Và, nếu có thể thì Năm Đen sẽ ăn tươi nuốt sống anh ta cũng không chừng.

Cuộc hội ý chớp nhoáng giữa Thịnh và Năm Đen chưa đi đến một giải thoát hiệu quả nào. Năm Đen thì muốn đối đầu và tuyên bố sẽ không nhượng bộ. Nhưng thịnh lắc đầu:

• Tất nhiên là tôi đồng ý với anh. Nhưng anh không nên lầm lẫn giữa mục đích và biện pháp. Về mục đích tôi tán thành là se không nhượng bộ. Nếu cần kiên quyết loại bỏ Lâm. Nhưng còn biện pháp, theo tôi phải thật mềm dẻo. Thời gian vừa qua, thú thật là anh không được mềm dẻo lắm đâu. Nhất là việc anh xung đột với Lâm trong vụ ngưng khai thác rừng.

Năm Đen chống chế:

• Tôi có nóng nảy nhưng đó là quyết định của tổng cục chứ không phải của tôi. Tôi chỉ bảo vệ ý kiến của cấp trên.
• Tôi nghĩ là cần phải bảo về ý kiến của cấp trên. Nhưng thực tế ý kiến đó là sai và tổng cục đã sửa. Cái dở của anh là đã bảo về cái sai.

Năm Đen có vẻ hơi khó chịu:

• Nhưng làm sao tôi biết là cấp trên quyết định sai?

Thịnh từ tốn:

• Cấp trên bao giờ cũng đúng. Nhưng cấp trên có khi không quan sát tình hình. Vả lại có thể anh không biết cấp trên sai nhưng người lãnh đạo phải biết mà cấp dưới đúng. Khi bảo vệ hay chống đối anh nhất thiết phải biết mình bảo về cái gì.

Năm Đen nói cộc lốc:

• Tôi biết tôi bảo về cái gì?

Thịnh cười lấy lòng:

• Dĩ nhiên là anh phải biết. Nhưng ta hãy nhìn nhận vấn đề một cách khạc quan xem. Lâm đã đưa một phép tính đúng. Tôi thấy đúng. Anh thấy đúng. Mọi người cũng thấy đúng. Giám đốc nông trường Tân Phú chống đã đành, vì có liên quan đến quyền lợi của anh ta. Còn anh, anh được gì ở đấy nào? Gỗ quý khai thác bán đi thì họ bỏ túi. Diện tích khai hoang cuối cùng vẫn bảo đảm. Vậy thì sao anh chống Lâm?

Năm Đen gượng ngạo:

• Tôi cảm thấy bị xúc phạm.

Thịnh gật gù:

• Tôi hiểu tình thế của anh. Có điều tiếc là anh đã để những cảm xúc cá nhân kéo đi qúa xa. Tình thế sẽ khác hoàn toàn nếu anh nhất trí với đề xuất của Lâm. Không hẳn đã tốt hơn nhưng nó vẫn tốt hơn bây giờ. Anh đã đưa Lâm sang hẳn thế đối lập. Anh đã đẩy những người xung quanh còn do dự ra xa anh. Vì vậy mà cái vành đai an toàn xung quang chúng ta có thể bị phá vỡ bất cứ lúc nào.

Năm Đen rầu rĩ:

• Cậu kết tội tôi đấy à?

Thịnh lắc đầu:

• Có thể tôi đã làm anh buồn, nhưng tôi không kết tội anh. Bản tính anh như thế nào, anh đã sống như thế nào, không che đậy, không giấu diếm. Vì vậy mà anh cần những người như tôi như cần một cái áo giáp bảo về mình. Tôi cốt mổ sẻ, phân tích là để làm sáng ra cái tình thế của chúng ta và quan trọng là làm sáng ra những biện pháp mà chúng ta phải ứng sử.
• Cậu đã nghĩ ra một điều gì mới à? – Năm Đen hồi hộp hỏi.

Thịnh gật đầu:

• Tôi đã nghĩ ra. Nhưng chưa cụ thể lắm. Chỉ mới là phương hướng thôi.

Năm Đen nóng ruột:

• Phương hướng cũng được cậu nói đi.

Thịnh đảo mắt nhìn quanh ra điều bí mật:

• Thiết lập lại vành đai an toàn.

Năm Đen thần người ra một lúc:

• Cậu nói đúng. Nhưng bằng cách nào? Bằng cách nào?
• Dọn dẹp ngay lập tức cái mạng nhện đang vây quanh chúng ta.

Năm Đen nhếch mép:

• Tôi hiểu và nếu tôi không lầm thì chúng ta cũng đã làm điều đó. Nhưng tơ nhện vẫn cứ giăng ra.

Thịnh cười:

• Nhưng ta mới chỉ dọn dẹp cái ngọn. Như vậy là cách mạng không triệt để, là cải lương. Phải dọn dẹp tận gốc kìa. Phải triệt con nhện.

Năm Đen giật thót người:

• Cậu nói cái gì?
• Tôi nói nghĩa bóng. Đã đến lúc phải loại con nhện đó thôi. Phải làm cho Lâm biến khỏi công ty. Theo tôi vụ này phải nhờ đến bàn tay chú Ba.

Năm Đen ngạc nhiên:

• Nhưng Lâm là người chú Ba đưa về cơ mà?

Thịnh gật gù:

• Hay là ở chỗ đó. Chính chú Ba đưa về nên việc chú Ba đưa đi sẽ chẳng có gì khó khăn. Vấn đề là thuyết phục chú Ba.
• Nhưng khó thuyết phục chú Ba lắm. Việc này có liên quan đến uy tín của chú Ba ở công ty.

Thịnh cười:

• Theo tôi đó là mắt xích chính yếu nhất của vấn đề. Phải đánh ngay vào đó. Trước hết ta phải dựng lên cho Lâm một vụ việc gì đó mà nếu đổ bể thì sẽ trực tiếp thì sẽ trực tiếp đụng đến uy tín của chú Ba. Như vậy ta cầm chắc trong tay quyết định điều Lâm về tổng cục.

Năm Đen nhăn mặt:

• Kế hoạch thì tốt nhưng tôi hơi sợ.
• Anh sợ gì?
• Sợ công an. Và sợ cả chú Ba nữa.

Thịnh trấn an:

• Sao anh ngây thơ quá vậy? Ta phải dựng một việc gì đó vừa đủ độ để Lâm có thể bay nhưng lại chưa đến độ công an phải chú ý chứ. Vả lại, vụ này chỉ có ta và chú Ba biết thôi. Mà chú Ba thì anh biết rồi. Dù Lâm có phạm tội thật thì ông ấy cũng chẳng đưa sang công an đâu. Tôi xin lấy đầu mà cam đoan với anh như vậy. Biết đâu nó lại chẳng được đưa đi làm giám đốc một công ty nào khác cũng không chừng.

Năm Đen gật đầu:

• Thôi được rồi. Tôi nhất trí, còn gì nữa không?
• Không trở lại căn bẳn là Lâm. Cậu ta đi rồi là xong. Những rới rớt của Lâm ở công ty dọn dẹp không gì khó khăn. Tất sẽ đâu vào đấy. Có điều là phải làm thật nhanh và quan trọng một điều là không để xảy ra vụ việc nào nữa. Nội dung và cách tiến hành kế hoạch, tôi lo. Nhiệm cụ của anh là không để xảy ra điều gì trước khi kế hoạch kết thúc. Phải hết sức kiềm chế mình. Anh có hứa với tôi vậy không?
• Tôi hứa với cậu.

XVII

Rời nông trường 10 với tâm trạng rất nặng nề, Lâm sang nông trường 5. Đúng như Sinh đấ nói với Lâm, ở đây anh đã gặp một cái chợ trời xăng dầu khá đông đúc. Mà không chỉ có xăng dầu, Lâm thấy có những ta bán cả phân u rê, sắt thép, xi măng… “ Đúng là của cho cứ phá”. Lâm đã cay đắng nói với Sinh như vậy lúc anh toát mồ hôi len ra khỏi chợ.

Nhưng cái day dứt nhất đối với Lâm vẫn là chất lượng quá thấp ở vườn cao su. Suất dọc đường đi anh đã gặp những lô cao su èo uột như nhữg đứa trẻ con còi cọc vì thiếu sữa. Cõ chỗ cỏ mọc lút cây cao su. Ở nhiều nơi có những vạt cây cao su lớn đã bị nọc tiêu của dân xoá sạch dấu vết. Gần một phần ba diện tích trồng mới của nông trường năm gần như đã trở thành những khu rừng hoang. Số còn lại không đủ sức vóc cần thiết để có thể cung cấp mủ vào vài năm sau. Một số vườn cây cao su khác có số cây chết quá nhiều cũng không được dặm lại.

Lâm đã nghe khá nhiều ý kiến phản ánh về chất lượng cao su ở công ty. Nhưng chưa bao giờ anh hình dung ra tìn hình bi đát như thế này. Những chuyến đi trước vì nhiều nguyên nhân và do mục đích bức bách của từng nhiệm vụ anh chưa có thời gian để xem xét vấn đề một cách căn cơ. Vậy mà bây giờ tất cả đang phũ phàng phơi bày trước mắt anh. Mười tám nghìn hécta cao su mới trồng ở công ty hoá ra chỉ là cái bánh vẽ mê hoặc những người ham thành tích ở tổng cục. Hàng tỷ đồng của nhà nước đã bị ném vào túi không đáy cảu cách làm kém hiệu quả này. Số phận của những cây cao su và nhưngc người trồng cao su. Họ khai thác sự đầu tư chiến lược và cây cao su để nuôi lợi cho cá nhân, cho phe cánh.

Mệt lử vì lội bộ và những ý nghĩ u uẩn. Lâm kéo Sinh vào một gốc cây ven đường. Nằm ngả người trên vạt cỏ, anh hỏi Sinh:

• Cậu đã có lần nào lội bộ như thế này xuống nông trường chưa?

Sinh kéo một sợi cỏ nhay nhay trong miệng cười:

• Mình thì thường xuyên. Hồi ở nông trường cao su Đắc Quýt mình là đội trưởng đội kỹ thuật nên chạy như ngựa vía suốt ngày.
• Nông trường cũ của anh làm ăn có khá không?

Lâm gật đầu:

• Khá. Giám đốc nông trường là một người có năng lực, biết làm ăn.
• Vậy tại sao anh lại về đây?
• Tổng cục điều. Với lại hồi đó nghe tiếng Năm Đen cũng mê.

Sinh cười hì hì:

• Bây giờ hết mê rồi phải không?

Lâm gật đầu:

• Hết ngay từ lúc mới về công ty. Nhưng mình không ngờ là giữa mình và ông ta lại có những xung đột khó chịu đến vậy. Mặc dù mình đã tìm hết cách xích lại gần phía ông ta.
• Anh làm vậy vô ích. Không bao giờ ông ta xích lại gần anh đâu.
• Cậu giải thích lý do xem.

Sinh lắc đầu:

• Khó giải thích lắm. Điều này chỉ cảm nhận thôi chứ không cắt nghĩa được. Ông ta không thích những người như anh, như tôi, như Miên. Mà này, anh có biết làm sao anh ta không để Miên là trưởng phòng tài vụ mặc dù quyết định đã ký rồi không:

Lâm lắc đầu:

• Không.
• Tôi nói điều này chắc anh không tin nhưng đúng là như vậy đấy. Miên mấy trưởng phòng tài vụ vì cái nhìn của cô ấy.
• Cậu nói đùa đấy à?

Sinh phì cười:

• Ai lại đi giải thích như vậy. Tôi nghe lỏm thôi. Khi Thịnh hỏi sao không đề bạt Miên. Năm Đen đáp cọc lốc: “ Con bé có cái nhìn thật đáng ghét”.

Lâm ngồi nhổm dậy:

• Hơi khó tin. Nhưng thế quái nào là cái nhìn đáng ghét nhỉ?
• Phải hỏi Năm Đen chứ sao lại hỏi tôi – Sinh đùa – Nhưng với Năm Đen thôi chứ với nh thì tôi đảm bảo một trăm phần trăm là cái nhìn ấy không đáng ghét.

Lâm hơi đỏ mặt:

• Cậu căn cứ vào đâu mà nói vậy?
• Tôi căn cứ vào thực tế khách quan.
• Bậy nào. Cậu nói vậy cô ấy nghe, cô ấy giận chết.

Sinh cười hơ hớ:

• Sao lại giận, đúng là anh chẳng biết gì phụ nữ. Về khoản này thì anh cực kỳ dở anh Lâm ạ.

Lâm gật đầu:

• Đúng là mình dở. Nhưng cậu bảo mình có thể nghĩ ra điều gì bây giờ. Công việc thì chẳng ra đâu vào đâu. Mình sợ gánh không nổi quá. Mình cảm thấy mệt mỏi cậu ạ.

Sinh trầm ngâm:

• Tôi biết là anh đang phải gánh một gánh quá nặng. Người cộng sự thì chẳng hy vọng gì ngoài việc anh ta sẽ không cản đường anh. Nhưng chúng tôi sẽ hỗ trợ hết mình. Có điều anh đừng chán nản.
• Mình mệt mỏi thật. Nhưng chán nản thì chưa. Dù sao cũng không thể để tình hình tiếp tục thế này mãi được.
• Anh định làm gì?
• Chưa biết. Nhưng trước mắt là phải điều tra cơ bản toàn bộ thực trạng của hoạt động công ty. Theo cậu, tình hình nông trường 5 có phải là cá biệt không?

Sinh lắc đầu:

• Không phải là cá biệt đâu anh. Đợt đi điều tra dịch bệnh tôi có nắm được ít nhiều. Hiện nay chỉ có nông trường 6 là khá hơn cả. Các nông trường khác tình hình gần giống như nông trường 5.
• Theo cậu đâu là nguyên nhân chíng của tình hình này?

Sinh cắn môi:

• Khó có thể nói đâu là nguyên nhân chính. Theo tôi đây là sự tổng hợp của nhiều nguyên nhân. Ở trên thì quá say mê thành tích, nôn nóng, tổ chức bộ máy nóng vội, chấp vá. Ở dưới thì nhắm mắt chạy theo chỉ tiêu bất chấp các quy trình kỹ thuật. Cách làm ăn thhì tuỳ tiện, manh mún, vô tổ chức, vô kỷ luật. Rồi tầm mắt hạn hẹp kiểu nông dân chỉ thấy cái trước mắt mà không thấy cái lâu dài. Rồi lại thói láu cá vặt, tự tư tự lợi của anh sản xuất nhỏ. Tôi chỉ xin đơn cử chuyện phân u rê. Ở công ty chắc anh là biết Tư Chiếm từng bán hàng trăm tấn phân u rê. Ở nông trường ai dám chắc là nó không bay hơi thêm một ít. Số còn lại cũng không đến cây cao su. Anh biết tại sao không? Người ta đã nghĩ ra một cách rất độc đáo. Họ để phân đóng cục lại rồi mới đưa phân ra bón và người đi trước bón thì người đi sau nhặt. Trong một đêm hàng tấn phân còn lại tiếp tục bốc hơi.
• Ban giám đốc nông trường có biết chuyện này không?
• Biết chứ. Nhưng vô ích. Họ có sạch sẽ gì hơn đâu. Vì vậy dưới coi thường trên, trên nương nhẹ dưới. Cuối cùng là tất cả đều ăn cắp. Chỉ tội cho cây cao su. Mà anh Lâm này anh có tin con số mười tám nghìn hécta của ta là con số thật không?

Lâm nhướng mày:

• Tôi cũng hơi nghi ngờ nhưng có căn cứ.
• vậy thì tôi cung cấp cho anh căn cứ. Theo nguồn tin đáng tin cậy của tôi, chỉ riêng nông trường 5 này họ đã khai khống ba trăm hécta để lấy tiền bỏ túi riêng.

Lâm giật mỉnh nhổm dậy:

• Cậu nói có chắc chắn không?

Sinh gật đầu:

• Chắc như một cộng một bằng hai.

Lâm lắc đầu:

• Điều này thì tôi không ngờ. Hoàn toàn không ngờ.
• Nhưng còn nhiều chuyện mà anh không ngờ.
• Chuyện gì vậy?
• Ở nông trường 7 người ta đã dùng hình thức nhà thầu tư nhân để khai hoang thay cho công nhân. Công việc thì rất tồi nhưng hàng đống tiền và một số lớn vật tư quý đac bị họ chiến đoạt.

Sinh nói đúng. Những ngày lặn lội khắp các nông trường cao su còn đem đến cho Lâm nhiều điều bất ngờ. Kết luận rút ra khá chua xót. Tình trạng hoạt động của công ty đang ở mức báo động. Chiều hướng làm ăn ngày càng đi xuống và đã xấu đi nghiêm trọng. Chất lượng chung của vườn cây cao su quá thấp. Diện tích của vườn cây cao su chất lượng kém phải thanh lý là rất lớn. Một phép tính nhẩm đơn giản cho thấy diện tích phải trồng lại có thể lớn tới ngót ngét 6000 hécta. Theo tin tức Lâm thu được từ nhiều nguồn, ít nhất có khoảng 1000 hécta trong số này là do các nông trường khai khống để ăn chặn số tiền đầu tư. Nếu trồng mới lại toàn bộ 6000 hécta này Nhà nước phải tốn vào đây không ít. Lâm kinh ngạc với con số khổng lồ do chính mình tính toán ra. Hàng đống tiền đã đổ ra sông, ra biển trong khi công nhân ngày càng ăn không đủ no. Thực chất của cái công ty lá cờ đầu của tổng cục đã phơi trần ra như thế đấy. Cách làm này sẽ đưa chúng ta tới đâu? Đến đâu? Không, không có cách gì tránh né được nữa. Đến lúc phải gọi tên sự thật đó ra. Đó là sự phá hoại. Sự phá hoại. Có không chỉ làm tiêu hao của cải Nhà nước mà còn làm xói mòi lòng tin vào chủ nghĩa xã hội, vàp con người. Nó phá vỡ những chuẩn mực và đạo lý xã hội. Nó là bạn đồng hành của cơ hội, dốt nát, làm ăn gian dối, bọn chộm cắp, ma cô. Nó có nguy cơ dìm không chỉ một ngành kinh tế mũi nhọn mà cả đất nước vào cái biển sản xuất nhỏ và biến con người đơn thuần thành những người làm thuê. Viễn cảnh ấy khiến Lâm run lên, chua xót và tức giận. Anh không phải người ưa bưới lông tìm vết. Anh sẵn sàng hào hiệp, bỏ qua nhiều điều miễn là mọi sự tốt đẹp lên. Nhưng công việc đã không tốt lên. Những việc làm xấu vẫn được tiếp tục. Bây giờ thì anh hiểu rằng không thể bỏ qua một cái gì. Một cái xấu dù nhỏ nhất phải bị triệt tiêu thì cái tốt mới có cơ phát triển. Cái xấu giống như cỏ dại chỉ cần lơ là một chút là lập tức nẩy mầm. Nó có sức sống dai dẳng trong khi cái tốt phải hết sức chăm sóc nâng niu. Không! Anh không còn cách nào khác. Phải chặn ngay hành động phá hoại đó lại. Anh phải đưa vấn đề này ra ánh sáng. Anh sẽ vạch trần nó trong cuộc họp giám đốc công ty. Không, trước hết là đưa ra Đảng uỷ công ty. Phải để cho Năm Đen không kịp chống đỡ. Cần lập tức khoá tay anh ta bằng nghị quyết của Đảng uỷ.

XVIII

Nghị quyết của Đảng uỷ công ty làm Năm Đen bật ngửa. Anh điếng người vì bất ngờ. Có nhiều điều mà Năm Đen không biết. Anh quá tin ở những người thân cận của anh.

Nhưng Năm Đen bất ngờ hơn vì hành động của Lâm. Anh nghĩ Lâm chỉ chú trọng đến công việc mà không quan tâm đến cái gì khác. Hoá ra anh đã lầm. Thằng nhãi ranh này không ngờ nghệch như anh tưởng. Những hành động của nó chỉ là nguỵ trang. Nó đã âm thầm chuẩn bị cho ang một ngọn đòn hiểm. Những việc làm của Lâm rõ ràng là có tính toán. Còn gì nữa? Đầu tiên hắn ta đáng sập uy tín của anh, để sau đó giành chức bí thư của Đảng uỷ, cưỡi lên đầu lên cổ anh. Bây giờ hắn ghé đít sang cái ghế giám đốc công ty. Còn anh thì có nguy cơ bị đánh bật ra. Mà không chỉ đaáh bật ra. Biết đâu… Năm Đen bỗng lạnh người khi nghĩ rằng bản “ luận tội” ấy nếu được đưa ra rất có thể đưa anh lên xe cây vào gỡ lịch ở Chí Hoà.

Ý nghĩ ấy như một sợi dây cuấn quanh cổ, Khiến cổ họng Năm Đen thắt nghẽn. Anh giật tung mấy khuy áo ngực mà vẫn thấy nghẹt thở. Anh bỗng thấy cái ghế dưới chân đang rung rinh. Phía sau anh là cả một vực thẳm. Nhưng không lẽ lại lại ngồi im để chịu nhận một phát đạn. Anh không quen như thế. Đây là cuộc đấu tranh để sinh tồn. Hoặc anh sẽ chết hoặc kẻ kia sẽ chết. Sẽ chẳng còn anh em đồng chí gì nữa. Chỉ còn hai kẻ thù đang đối mặt nhau. Mỗi căm giận như chiếc lò xo bị nén quá cỡ chợt bung ra. Năm Đen nhảy bổ sang phòng Thịnh.

Thịnh đang ngồi uống trà, ngẩng lên. Anh thấy mặt Năm Đen lúc tím lại lúc tái đi. Năm Đen dúi tờ giấy vào tay Thịnh lắp bắp:

• Cậu…cậu đọc…đọc đi.

Năm Đen ngồi như đổ vật xuống sa lông. Thịnh lật qua lật lại tờ giấy, không tin ở mắt mình. Mồ hôi rịn ra trên trán. Nghị quyết của Đảng uỷ công ty ghi:

“ Ngày 22 tháng 9 thường vụ Đảng uỷ công ty đã họp phiên toàn thể. Sau khi nghe báo cáo của bí thư Đảng uỷ Nguyễn Lâm và thảo luận, hội nghị đã đưa đến kết luận như sau:

1. Chiến dịch đồng khởi trồng cây cao su ở công ty đã thất bại. Chất lượng vườn cao su qúa thấp. 6000 hécta vườn cây cao su phải thanh lý để trồng lại. Trong số này có 1000 hécta các nông trường đã khai khống để lấy tiền bỏ túi riêng. Nguyên nhân của tình hình này là cách làm ăn vô trách nhiệm, tuỳ tiện, không tuân thủ quy định kỹ thuật trồng mới.
2. Nạn buôn bán thất thoát vật tư hiếm đã đến mức báo động. Một phần số thất thoát này do các cán bộ có trách nhiệm, một phần do các nhà thầu tư nhân được công ty sử dụng trong việc khai hoang, làm đường…
3. Đời sống công nhân quá thấp, quyền lợi bị cắt xén. Rất nhiều công nhân không chịu đựng nổi đã bỏ công ty để đi làm ăn riêng.

Căn cứ vào tình hình thực tế trên đây, thường vụ Đảng uỷ công ty đề nghị ban giám đốc công ty tiến hành một số biện pháp cấp bách sau đây.

1. Tamụ ngưng chiến dịch Đồng Khởi trồng cây cao su để củng cố ngay các vườn cây kém chất lượng.
2. Chấm dứt ngay vụ buôn bán vật tư và việc dùng nhà thầu tư nhân khai hoang.
3. Giải quyết tốt những vấn đề cấp thiết về quyền lợi công nhân bên cạnh ba vấn đề khác cần gấp rút giải quyết và đưa ra ánh sáng:
4. Đề nghị ban giám đốc tạm ngưng chức giám đốc nông trường 10 Võ Đại vì có hành động đàn áp và trù dập công nhân.

Đề nghị ban giám đốc làm sáng tỏ các vấn đề sau:

• Vụ Ba Thực chạy trốn cùng 200 tấn gạo.
• Vụ 10.000 nghìn lít dầu lửa.
• Vụ thuốc tây.
• Vụ 300 tấn phân u rê..”

Thịnh choáng váng không đọc tiếp được nữa. Anh bỏ tờ giấy xuống, lau mồ hôi lắc đầu:

• Tôi không ngờ. Vậy là mọi kế hoạch che chắn của chúng ta không còn tác dụng gì hết. Nhưng tôi không nghĩ thằng Lâm lại không quyết liệt như vậy. Anh biếy quyết định này có thể đưa chúng ta đến đầu không?
• Đến Chí Hoà.
• Đúng. Vì vậy chúng ta chỉ còn một con đường…

Nét mặt Năm Đen chợt đanh lại:

• Xoá sổ thằng Lâm, nhưng bằng cách nào?
• Tôi nghĩ kế hoạch của chúng ta trên căn bản vẫn đúng. Nhưng về mức độ thì phải quyết liệt hơn. Có điều phải nhờ tay chú Ba.
• Nhưng…
• Tôi hiểu ý anh. Anh đừng sợ. Tình hình này xét ra cũng có cái hay. Tốt hết ta khỏi phải tốn công dựng cho Lâm một vụ nào khác. Anh cứ bình tĩnh xem xét xem. Tất nhiên là vụ này trước hết bất lợi cho chúng ta. Nhưng không phải là vô hại đối với chú Ba. Vụ Đồng Khởi trông cao su, vụ nhà thầu tư nhân và vụ Ba Thực đều ít nhiều có liên quan đến chú Ba. Bấy nhiêu đó là đủ để chú Ba ra tay. Vả lại anh là đề tử ruột của chú Ba, ổng sẽ không để anh gặp hạn đâu.

Năm Đen gật đầu:

• Cậu nói có lý. Nhưng nếu kéo Lâm vào tổng cục, cho là cách chức đi nữa mà nó không chịu im thì sao?

Thịnh nở nụ cười nham hiểm:

• Ta có cách bắt nó phải im. Sẽ không có chuyện về tổng cục hay chuyển công tác gì đâu. Ta sẽ cho nó đi chữa bệnh.

Năm Đen ngạc nhiên:

• Nhưng nó có bệnh gì?

Nét mặt Thịnh trở nên méo mó dị dạng:

• Không có bệnh thì bắt nó bệnh khó gì. Lúc ấy cho dù nó không im đi nữa thì cũng chẳng có ích gì. Không ai tin vào lời nói của một thằng điên.

Năm Đen hơi ớn khi nhìn vẻ mặt thản nhiên của Thịnh:

• Như thế có ác quá không?

Thịnh cười:

• Quả tim lính của anh để đâu? Anh nhớ câu của Tào Tháo không? Thà ta phụ người còn hơn để người phụ ta. Vả lại, hoàn cảnh không cho chúng ta làm khác.

Phải, hoàn cảnh. Năm Đen cũng nghĩ vậy. Suy nghĩ cho cùng là tại nó chứ đâu phải tại anh. Hoàn toàn không phải lôic tại anh.

Năm Đen đến lúc quyền tổng cục trưởng Ba Sơn sắp bay ra Hà Nội họp. Một cuộc họp khad quan trọng. Nghe đâu là có liên quan đến vấn đề nhân sự trong đại hội này. Ba Sơn hoàn toàn yên tâm. Mọi con đường đi lên đã được trải thảm. Ông vừa nghe tin ông sẽ được bổ nhiệm chính thức làm tổng cục trưởng thay Tư Mạnh đang đi chữa bệnh lâu dài. Một nửa chặng đường khó nhọc đã qua. Giờ đây là lúc ông có thể thư thái chờ đợi gặt hái những lo toan khôn khéo của mình.

Quyết định của Đảng uỷ công ty Long Phước do Năm Đen đưa đã làm tiêu ma sự phấn chấn của ông. Ba Sơn choáng váng đọc đi đọc lại tờ giấy mà vẫn như không thấy gì. Sao lại có thể như vậy được nhỉ? Hoá ra chúng nó đã lừa dối ông. Năm Đen đã lừa dối ông. Ba Sơn bỗng thấy dội lên ý nghĩ cay đắng về lũ âm binh. Sai lầm của ông ở đâu? Có phải ở chỗ ông đã sử dụng âm binh và bây giờ chúng đang nổi loạn chống lại ông? Chúng sẽ thiêu rụi viễn cảnh tương lai mà đã mất bao nhiêu công sức ông mới tạo dựng được. Và không chỉ cho riêng ông. Chúng đã làm tan nát cả sự nghiệp của ông, làm tan nát cuộc đời ông. Ông cầm tờ giấy lồng lộn đi quanh nhà. Cơn giận trong đầu lập tức bung ra, đổ xuống đầu Năm Đen:

• Đứa nào đã để xảy ra tình hình như thế này? Đứa nào? Đứa nào?

Năm Đen run rẩy:

• Thưa chú Ba, con…
• Tại sao mày không báo cáo tất cả với tao?

Năm Đen lí nhí trong cổ họng:

• Thưa, con không biết.
• Không biết cái con mẹ họ. Vậy tao cho mày làm giám đốc để làm gì. Đồ ngu.
• Thưa! Chú Ba thương con…

Ba Sơn cười gằn:

• Tao thương chúng mày để chúng mày quay lưng lại giết tao đây này, hiểu chưa. Mà sao chúng mày ăn dơ như chó vậy Năm. Tao đã nói tụi mày phải chấm dứt ngay, phải tém dẹp hết. Tại sao mày không nghe? Hả?
• Tụi con đã tém dẹp hết nhưng thằng Lâm nó bới ra. Chính nó đã đưa vấn đề này ra Đảng uỷ công ty không cho con biết.

A! Hóa ra thằng Lâm. Thằng Lâm, lại thêm một thằng phản bội nữa từ ống tay áo ông chui ra. Sao số phận lại cay đắng với ông đến thế. Ông đã đưa nó từ đội trưởng nhảy vọt lên chức phó giám đốc công ty. Vậy mà nó ăn cháo đá bát. Nó đã phản lại ông. Ông phải trừng phạt nó. Phải cách chức nó.

Nhưng một ý nghĩ tỉnh táo đã kìm ông lại. Thằng Lâm có chống lại ông không nhỉ? Có thể nó đã đúng khi đưa vấn đề này ra Đảng uỷ công ty. Nhưng đây là Năm Đen, con cưng của ông, lá cờ đầu của tổng cục. Thừa nhận sự thật có nghĩa là thừa nhận sự sụp đổ của Năm Đen và do vậy sự thừa nhận sự sụp đổ của chính ông. Mọi sự có gắng của ông đã mấy năm qua sẽ hoá ra công cốc. Vậy là thằng Lâm đã giết ông. Đã giết ông. Trời ơi!

Năm Đen nhìn Ba Sơn ngồi lặng thinh. Anh biết vậy là cơn giận của ông đã chuyển sang Lâm. Thịnh đã tỏ ra hoàn toàn chính xác khi hướng anh gạt ngọn đòn về phía Lâm. Nhưng ông đang do dự. Năm Đen quyết định bòi thêm một đòn:

• Thưa chú Ba, thằng Lâm dọa việc này nếu không được làm sáng tỏ sẽ chuyển hồ sơ sang thanh tra.

Ba Sơn giật thót người như bị điện giật:

• Hả, mày nói gì?

Năm Đen rắn rỏi nhắc lại:

• Con nó là thằng Lâm doạ sẽ đưa hồ sơ sang thanh tra.

Câu nói của Năm Đen ném vào mặt Ba Sơn như một cú đấm trời giáng. Ba Sơn bỗng thấy tim mình nhói lên. Ông đưa tay dựt tung cái cà vạt đang mang trên cổ. Nguy cơ phải trả lời trước pháp luật mà có lần ông đã thoáng cảm thấy sau vụ bỏ trốn của Ba Thực đã lừng lững hiện ra. Sự bể đổ này biết đâu còn kéo theo bao nhiêu sự đổ bể khác mà ông không ngờ. Sẽ không đơn giản chỉ là chuyện mất ghế, mất chức nữa. Ông chợt thấy hối tiếc vì mình đã đưa Lâm về làm phó cho Năm Đen. Nhưng muộn rồi, tất cả đã muộn rồi. Chỉ còn một cách là chặn đứng việc này lại. Một loạt ý định lập tức nảy ra trong đầu Ba Sơn. Nhưng không ý định nào tỏ ra hấp dẫn. Có lẽ chỉ còn phương án điều Lâm về tổng cục, thuyết phục nó bỏ ý định ngông cuồng kia. Bằng mọi cách thuyết phục nó…

• Thôi được rồi, tao sẽ ra tay lần nữa. Tao sẽ ký quyết định điều ngay thằng Lâm về tổng cục và thuyết phục nó.

Năm Đen hỏi vẻ nghi ngờ:

• Nhưng nếu chú Ba không thuyết phục được nó thì sao?

Câu hỏi tai ác của Năm Đen làm Ba Sơn đờ người ra một lúc lâu. Phải! Có thể ông không thuyết phục được nó. Biết đâu… Một thằng đã dám đưa ra một sự thật như thế thì cũng không dễ gì rút lui chính kiến của mình. Ba Sơn chua xót nghĩ rằng ông có thể làm được mọi việc từ cách chức, đuổi ra khỏi ngành, kỷ luật Đảng. Nhưng không thể bịt mồm Lâm được. Chưa bao giờ ông rơi vào tình trạng mất phương hướng như thế này. Thời gian ra sân bay còn rất ít, và không thể trì hoãn. Phải làm gì, phải làm gì bây giờ? Nếu không thì sẽ không kịp nữa.

Năm Đen nhìn vẻ căng thẳng của Ba Sơn. Ông có vẻ như người chết đuối đang chìm xuống nước chỉ có chờ có một cái cọc để túm, cho dù đó là cọc rơm. Mọi việc diễn ra đúng như tính toán của Thịnh. Năm Đen nghĩ vậy, quyết định tung cuối cùng:

• Thưa chú Ba , con nghĩ là có một cách.

Ba Sơn nhổm dậy:

• Cách gì?

Năm Đen làm vẻ e dè:

• Nhưng con sợ chú Ba…

Ba Sơn gắt:

• Sợ cái con khỉ. Đến mức này mà mày còn úp mở nổi gì. Nói đi, tao nghe đây.

Năm Đen nhát gừng:

• Con nghĩ là làm cho mọi người không còn tin vào lời nói của Lâm.

Ba Sơn càng nóng:

• Nhưng bác cách nào? Cách nào?

Năm Đen nghiêm nét mặt:

• Chú ký cho con cái lệnh đưa Lâm đi chữa bệnh.
• Nhưng bệnh gì thì nó cũng nói được như thường. Nó có câm đâu.

Năm Đen xác nhận:

• Thưa! Nó không câm nhưng trong trường hợp này nó càng nói thì người ta càng không tin.

Ba Sơn giật thót người:

• Nghĩa là…
• Thưa chú Ba đúng thế đấy. Cần phải cho thằng Lâm mắc bệnh…điên.

Ba Sơn choáng váng đổ sập người xuống sa lông. Không, ông không nghe lầm. Nhưng Năm Đen đã đi quá xa. Và nó đang lôi ông đi theo. Ông biết tất cả mưu mô này là do Thịnh. Như thế thì tàn ác quá, nhẫn tâm quá. Dù sao Lâm cũng là đồng chí của ông. Vả lại nó không có tội.

Nhưng ông có thể làm gì? Mọi con đường thoát ra khỏi tình hình này đều đã tắc nghẽn. Bây giờ không chỉ là chuyện cứu Năm Đen à ông phải tự cứu chính mình. Phải tự cứu mình. Hay là…cứ cho Lâm đi bệnh viện tâm thần một thời gian như Năm Đen đề nghị. Nó sẽ có điều kiện suy ngẫm bài học cuộc đời và quên đi cái nghị quyết quỷ quái kia. Sau đó kéo nó ra cũng không muộn. Vả lại, đây chỉ là kế hoạch tạm thời thôi. Và cũng không còn cách nào khác. Trong khi ấy ông sẽ lập tức củng cố công ty của Năm Đen, chuyển Năm Đen đi công tác khác, rồi đưa Lâm ra bổ nhiệm làm giám đốc – một vị trí còn hơn vị trí của nó bây giờ. Quyền hành trong tay ông, ông muốn làm gì cũng được. Nhưng bây giờ vấn đề là phải giữ lấy cái quyến ấy. Nó đang có nguy cơ vuột khỏi tầm tay ông vì hành động dại đột của thằng Lâm.

Ông thương Lâm. Cũng như ông thương Năm Đen và Thịnh. Nhưng đây là lúc phải biết hy sinh những tình cảm nhỏ cho mục đích lớn. Thịnh nó có lý khi đề nghị tách thằng Lâm ra khỏi vụ này. Không có cách nào tốt hơn là tạm thời đưa Lâm đi bệnh viện tâm thần. Không có cách nào khác, nghĩ vậy, Ba Sơn bật dậy:

• Thôi được rồi, tao sẽ ký lệnh đưa thằng Lâm đi bệnh viện kèm theo quyết định chuyển nó về tổng cục. Nhưng mày và thằng Thịnh phải giải quyết vụ này cho thật êm nghe không con. Vụ này mà vỡ lỡ ra thì tù cả nút. Đi tù cả nút, mày hiểu chứ?

Vẻ Mặt Năm Đen đang nhăn nhó chợt giãn ra.

• Dạ! Thưa chú Ba, con hiểu!

XIX

Quyết định chuyển Lâm về tổng cục được phổ biến sau khi anh đi vắng đã hai ngày nháo nhác dư luận cả công ty. Không một lời dã từ cũng không hề có một chuyện bàn giao công tác. Người ta giải thích rằng Lâm được điều đi gấp để nhận một nhiệm vụ quan trọng ở tổng cục. Vài ngày sau Đảng uỷ cũng nhận được quyết định của cấp bộ Đảng cấp trên bổ sung Năm Đen vào cấp uỷ và tạm giữ chức bí thư.

Những người ủng hộ Lâm hoang mang. Miên, Sinh, Chín Lương thì sửng sốt vì diễn biến sự việc quá bất ngờ. Đằng sau câu chuyện này có cái gì giống như là một âm mưu. Tại sao người ta lại điều Lâm đi trong khi tình hình ở công ty đang bắt đầu sáng dần ra? Tại sao lại phải bí mật và bất ngờ như vậy? Tại sao?… Hngà chục câu hỏi tại sao đặt ra và Miên không thể trả lời.

Sau khi bàn bạc với Sin và một số người tin cậy Miên nghỉ phép năm. Cô quyết định về tổng cục tìm cho ra sự thật. Trước hết cô phải tìm gặp quyền tổng cục trưởng Ba Sơn, người đã ký quyết định điều Lâm khỏi công ty.

Nhưng không may cho cô, Ba Sơn đi họp Hà Nội vắng. Các tổng cục phó khác, ngay cả vụ tổ chức cán bộ cũng không hề biết gì về chuyện thuyên chuyển công tác của Lâm. Không ai biết Lâm đang ở đâu, làm gì. Vậy thì Lâm đi đâu? Đi đâu? Một ý nghĩ nghi hoặc loé lên trong óc Miên. Hay là… Không! Không thể như thế được. Nhưng biết đâu nhỉ! Phải, biết đâu… Miên lạnh người khi nghĩ rằng Lâm có thể là nạn nhân của một cuộc thanh toán nội bộ. Những người như Thịnh và Năm Đen rất có khả năng sẵn sàng kê súng kê súng vào lưng đồng đội để bóp cò. Vậy thì ngay lập tức phải gõ cửa các cơ quan chức năng. Thời gian không ủng hộ cô.

Các cơ quan chức năng không mặn lắm với câu chuyện đầy ắp những ấn tượng xúc động những thiếu bằng cơ của Miên. Pháp luật luôn đòi hỏi những lôgíc của bằng chứng chứ không phải những lôgíc suy lý. Người ta kiên nhẫn nghe cô kể rồi hứa hẹn. Và, lúc phép thì Miên cũng hết chỗ gõ cửa. Cô mệt mỏi trở lại công ty.

Giữa lúc sắp tuyệt vọng thì Miên nhận được một bức thư.

Người gửi thư là một người lạ. Nét chữ trên bì thư cô cũng không quen. Nhưng bức thư mỏng tang trên tay đã làm nhói lên trong Miên một dự cảm không lành.

Linh cảm của cô không nhầm. Lâm đang lâm nạn. Miên đã khóc sau khi đọc những dòng chữ đầu tiên.

“Miên thân mến!

Trước hết tôi phải cảm ơn Miên vì hai chữ cảnh giác mà Miên đã khuyên tôi. Nhưng bây giờ thì đã quá muộn. Đã quá muộn rồi. Tôi không nhớ là trước đây mình có đọc ở đâu đấy câu “ mọi cái đều có giới hạn chỉ riêng sự đê tiện là không giới hạn”, đáng tiếc sự đê tiện đó đã giáng xuống đầu tôi.

Chắc người ta phổ biến ở công ty tôi được chuyển về tổng cục. Đấy là một sự thật. Nhưng kèm với sự thật ấyphũ phàng khác: quyết định đưa tôi đi chữa bệnh ở bệnh viện tâm thần, mặc dù Miên biết đấy tôi không hề mắc bệnh điên. Sự việc xảy ra như sau:

Ngày 30 tháng 9 tôi đang họp ở tổng cục thì có xe ô tô đến nói là chở tôi đi công tác gấp. Trên xe có bố trí sẵn một cán bộ bảo vệ, một bác sĩ, mang theo súng đạn và dây trói. Tôi vẫn nghĩ là người ta chở mình đi công tác thật. Cho đến khi xe thắng lại trước cửa bệnh viện tâm thần Biên Hoà thì tôi mới biết là mình bị lừa. Nhưng tôi vẫn bình tĩnh. Anh bác sĩ đọc quyết định của tổng cục và đưa tôi và phòng khám. Ở đây trong khi làm thủ tục người ta mời tôi uống một ly nước. Tôi đã thiếu cảnh giác vì trong ly nước có bỏ thuốc mê. Vì vậy chỉ một lát sau tôi bị mê man ngủ thiếp đi bảy giờ liền. Lúc tỉnh dậy tôi kinh hoàng thấy mình bị vào một phòng xung quanh có chắn song sắt cùng với bốn người điên. Tôi lập tức nhận ra hoàn cảnh cực kỳ bi đát của mình.

Vậy là bốn ngày sau khi đêm tôi bị nhốt chung với những người thực sự mắc bệnh tâm thần. Mọi sự sinh hoạt như ăn, ngủ, đại tiện đều tại chỗ. Tôi bị các nạn nhân cùng phòng đánh đập, hành hạ đến nhừ người. Hàng ngày tôi bị đầu độc bởi các loại thuốc ngủ liều cao. Rất may, tôi chỉ có uống mấy ngày đầu. Sau đó một số thầy thuốc có lương tâm đã giúp tôi không phải sử dụng các thứ thuốc này. Nhờ họ mà tôi gửi được thư này cho Miên. Đã nhiều lầm tôi khẩn thiết van xin ra viện và chứng minh không có bệnh nhưng không ai nghe tôi. Những ám ảnh của người mắc bệnh thần kinh bên cạnh làm tôi kiếp sợ vô cùng. Cứ đà này thì không bao lâu nữa thì tôi sẽ trở thành điên thật sự.

Nhưng vì sao sự việc lại ra như vậy? Nguyên chính có lẽ vì tôi đã dám đối đầu với Năm Đen. Nhưng nguyên nhân trực tiếp là ở cái nghị quyết của Đảng uỷ công ty. Tôi nghi là nghị quyết có dính dáng đến ai đó ở tổng cục. Vì vậy họ quyết định vô hiệu hoá nghị quyết ấy. Tôi đã lầm khi nghĩ rằng mình chỉ đối đầu với riêng một mình Năm Đen.

Nhưng dù sao thì sự đã rồi. Phần tôi, tôi sẽ hết sức tỉnh táo chịu đựng. Với Miên tôi chỉ yêu cầu một điều: hãy tìm mọi cách đưa nghị quyết của Đảng uỷ công ty do tôi ký ra ánh sáng.

Hẹn gặp lại Miên.

Thân mến!

Lâm”

Miên cắn răng đọc đi đọc lại nhiều lần bức thư. Cả người cô run bần bật. Không lẽ sự đời lại phũ phàng tàn ác đến nhue vậy sao? Cô đã dự liệu nhiều điều, riêng điều này thì cô chưa nghĩ tới. Không bao giờ dám nghĩ tới. Không bao giờ dám nghĩ tới. Đó là sự phản bội. Sự phản bội đê tiện nhất. Trời ơi!

Lâm đã nói đúng. Anh không chỉ đối đầu với một mình Năm Đen. Có ba đầu sáu tay thì Năm Đen cũng không làm nổi chuyện vừa rồi. Những nghị quyết của Đảng uỷ công ty nói những gì và vì sao người ta lại sợ nó như vậy? Không lẽ những việc này lại dính dáng đến quyền tổng cục phó Ba Sơn, người mà cô vẫn quý như cha. Nếu vậy thì kinh khủng quá, ghê tởm quá. Có một cái gì đó như là một sự sụp đổ làm đầu óc cô đảo lộn, khiến Miên chợt thấy lồng ngực mình thắt nhỏ đi đến mức không đủ không khí cho cô thở nữa. Cảm giác cay đắng vì thất vọng trong thoáng chốc đã tràn ngập con người cô. Một ý tưởng đen tối chưa từng có lướt nhanh trong đầu cô. Cô bỗng thèm được gục xuống thiếp đi, vĩnh viễn.

Đúng là vào lúc ấy, một ý thức phản kháng từ trong sâu thẳm đâu đõ bỗng vụt dậy. Không! Như thế là hèn nhát. Là hèn nhát. Cô không thể bỏ mặc Lâm một mình trong nhà thương điên. Cái đê tiện chỉ không giới hạn ở nơi nào mà cái lương thiện lùi bước. Khi ấy nó sẽ nuốt chửng cả trái đất. Chỉ có cách duy nhất là chặn đứng nó lại. Phải chặn đứng nó lại. Nỗi căm giận như ngọn lửa vùi trong than gặp gió bỗng rực lên. Miên cay đắng nghĩ đến hội chứng chảy máu vàng. Không! Cô khong thể nhắm mắt làm ngơ. Cô không thể…

Ý thức tỉnh táo ấy đã làm cho cô cảm giác ảm đạm lập tức tan biến đi. Nắm chặt trong tay bức thư của Lâm, Miêm bước lại ngồi xuống bàn với sự quả quyết không ngờ. Dưới bàn tay mảnh dẻ của cô, những dòng chữ đầy phẫn nộ và uy lực cứ ào ạt chảy ra, trong thoáng chốc đã dày đặc trên trang giấy trắng:

“ Chúng – tôi – tố – cáo…”

D.T.D